Een ziekenhuisbestuurder vertelde mij over zijn vriend die boekenuitgever is. De laatste tien jaar is zijn werk totaal veranderd. Hij heeft drie kwart van zijn medewerkers moeten ontslaan, hij is zelf weer uitgever, redacteur en gesprekspartner voor de auteurs. De digitalisering van zijn werkprocessen heeft tot een ingrijpende herziening van zijn bedrijfsmodel geleid met nieuwe mogelijkheden en met een ingrijpende herverdeling van taken en verantwoordelijkheden. De ziekenhuisbestuurder verzuchtte dat zo’n andere sector te denken geeft, in de zorg is het nog niet zover maar voor hoe lang nog?

Ingenieus digitaal platform

Ik vertelde hem over mijn werkbezoek in Nairobi om met eigen ogen te zien welke mogelijkheden de digitalisering daar biedt voor de zorg. Iedereen – ook de allerarmste Keniaan – heeft een mobiele telefoon. Via een ingenieus digitaal platform kan er voor zorg gespaard en betaald worden. De gegevens van de patiënten zijn beschikbaar via de inloggegevens voor de betaling. Het mes snijdt aan vele kanten: geen out of pocket kosten, leren sparen, meer zekerheid bij de zorgaanbieder dat er wordt betaald en door de digitale beschikbaarheid van de patiëntgegevens een eenvoudige manier om te monitoren.
Een zwangere vrouw vertelde mij dat zij nu via de telefoon haar oproep voor controle krijgt, maar ook voorlichting.  De zorgaanbieders die met het platform meedoen moeten bovendien aan kwaliteitseisen voldoen. Een heel bijzonder en essentieel neveneffect is dat zorgspaargeld ook kan worden gebruikt voor de zorg voor familieleden in het binnenland, gewoon op je mobiel betalen voor het doktersbezoek van je moeder of vader.

Medische expertsystemen

Ervaringen in een ander land stemmen tot nadenken. Dat laatste is een van de opdrachten van het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG). Het CEG heeft net een signalement uitgebracht ‘digitale dokters’ over medische expertsystemen en de ethische vragen en dilemma’s. De inzet van een expertsysteem kan belangrijk zijn voor het stellen van diagnoses of prognoses en tegelijkertijd kan het op gespannen voet komen te staan met de professionele verantwoordelijkheid van de dokter. Samen beslissen – arts en patiënt – wordt steeds belangrijker. Is het expertsysteem de derde partij in de spreekkamer?
Bij enkelvoudige aandoeningen is het nog voorstelbaar dat het kan werken, maar wat te denken van de kwetsbare oudere patiënt met meerdere aandoeningen tegelijk? Een huisarts stelde bij de presentatie van het signalement dat hij vooral patiënten heeft met complexe medische en sociale vragen. Hij zag niet hoe expertsystemen kunnen helpen. Inderdaad: zo ver is het nog niet, maar dat is geen reden om de ogen te sluiten. Dit soort commentaren helpt juist om de ontwikkeling van technologieën in een context te plaatsen.

Onbekende toekomst

Drie verschillende ervaringen: een andere sector, een ander land, een specifieke publicatie. Laten we de komst van nieuwe technologieën van meerdere kanten bekijken. Werkprocessen veranderen en verantwoordelijkheden verschuiven. Aan de ene kant zijn het veranderingen die we ons kunnen voorstellen en waarop we ons kunnen voorbereiden, aan de andere kant is het een onbekende toekomst waar we gaandeweg vertrouwd mee zullen raken. Maar laten we vooral – zoals ik in Nairobi mocht ervaren – de onverwachte gunstige neveneffecten goed in het vizier houden.

Pauline Meurs is hoogleraar bestuur van de gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit Rotterdam