Onder druk wordt alles vloeibaar. Daarom kunnen in een noodtoestand, zoals nu door de corona-uitbraak, gemakkelijk rechten tijdelijk opzij worden geschoven. Dit fenomeen heet state of exception. Gelukkig is onze privacywaakhond niet van plan dat te laten gebeuren met de privacyregels. Want, zoals AP-voorzitter Aleid Wolfsen het verwoordde, ‘de crisis mag geen opmaat worden naar een big brother-maatschappij’. Wat betekent dit nu concreet voor privacy in de gezondheidszorg? Kunnen zorgverleners hun werk wel goed doen met de AP in hun nek? Ik denk van wel.

Informatie uit HIS

Patiënten met (een verdenking van) het coronavirus melden zich bij huisartsenposten en spoedeisende hulp. Hulpverleners die daar triage doen, hebben behoefte aan medische informatie over de patiënt, die uit het dossier van de eigen huisarts moet komen. Aan deze informatie kunnen zij snel en gemakkelijk komen via een elektronisch uitwisselingssysteem.
Hiervoor moet de eigen huisarts echter vooraf op grond van de Wet aanvullende bepalingen verwerking persoonsgegevens in de zorg (art. 15a Wabvpz) de uitdrukkelijke toestemming van de patiënt vragen. Naar mijn mening is niet vereist dat die toestemming schriftelijk wordt gegeven. Wel moet de patiënt een bewuste keuze maken en weten waarvoor hij toestemming geeft. Toch kiezen veel huisartsen in de praktijk ervoor de patiënt een formulier te laten ondertekenen. Daarin geeft de patiënt aan of zijn medische gegevens elektronisch mogen worden uitgewisseld met andere zorgverleners. Ongeveer de helft van de Nederlanders heeft die keuze (nog) niet gemaakt, waardoor triage bij coronapatiënten langer duurt. De vrees bestaat dat de triage hierdoor uiteindelijk vastloopt.

Vergaande maatregel

De minister van VWS schreef in een brief aan de Tweede Kamer van 25 maart 2020 dat hij dit probleem wil oplossen door voor deze groep Nederlanders tijdelijk veronderstelde toestemming te introduceren. De minister noemt dit corona-opt-in, maar volgens mij is dan sprake van een corona-opt-out. Dat gaat ver, want bij veronderstelde toestemming wordt aan de patiënt verder niets gevraagd. Wel is het de bedoeling om deze corona-opt-out na de coronacrisis te verwijderen.
De AP heeft voor dit plan in haar brief van 2 april 2020 een stokje gestoken. De AP stelt zich op het standpunt dat het toestemmingsvereiste ook tijdens de coronacrisis moet worden nageleefd, tenzij de patiënt niet in staat is zijn of haar wil te uiten, oftewel een zogenoemd ‘vitaal belang’ heeft. Wel heeft de AP meegedacht over een praktische oplossing. Patiënten hoeven niet vooraf bij hun eigen huisarts uitdrukkelijke toestemming te geven. Zorgmedewerkers op de HAP’s en SEH’s kunnen de patiënt ter plekke om toestemming vragen. Dat kan zowel mondeling als schriftelijk. Daarmee is naar mijn mening alsnog een werkbare oplossing gevonden voor een urgent probleem, zonder dat de privacyrechten van patiënten in het gedrang komen.

Geldigheidsduur toestemming

De vraag rijst of ook dan de gegeven toestemming tijdelijk moet zijn. Dat maakt de toezichthouder niet helemaal duidelijk. Maar dat lijkt me wel voor de hand liggen. De patiënt moet normaal gesproken toestemming geven aan de eigen huisarts om zijn medische gegevens beschikbaar te stellen. In de toekomst moet de patiënt daarnaast de zorgverlener die de gegevens ontvangt, toestemming geven om de gegevens te raadplegen (art. 15b Wabpvz). In feite gebeurt nu alleen dat laatste.
De omstandigheden waaronder de patiënt de toestemming geeft zijn bovendien uitzonderlijk. Door de snel verslechterende gezondheidstoestand van een coronapatiënt staat zijn keuze onder druk. Ook krijgt de patiënt normaal gesproken informatie over het elektronisch uitwisselingssysteem en zijn rechten bij het gebruik daarvan. Ik kan me niet voorstellen dat hiervoor bij een ernstig zieke patiënt tijd is, laat staan dat de patiënt die informatie tot zich kan nemen. Ook daarom lijkt het me wenselijk dat de gegeven toestemming tijdelijk is. De eigen huisarts zal dan naderhand alsnog de patiënt om uitdrukkelijke toestemming moeten vragen voor toekomstige elektronische uitwisseling van zijn gegevens met andere zorgverleners.

Hedwig den Herder, advocaat zorg bij AKD