Onder druk van capaciteitsmanagement en rantsoenering van beschermingsmiddelen, testen en beademingsapparaten, worden bestaande veiligheidsnormen vloeibaar en worden op de golven van oprecht gevoelde professionele verantwoordelijkheid risico’s genomen die achteraf gezien misschien beter niet genomen hadden kunnen worden. Een partij ondeugdelijke mondkapjes, diagnostische testen waarvan de betrouwbaarheid en voorspellende waarde onbekend is, plannen van IC-bedden zonder het meenemen van de daarbij behorende verpleegkundigen en, zeker niet in de laatste plaats, inzet van verzorgenden, verpleegkundigen en artsen op een wijze die de grenzen raken van bevoegdheden en bekwaamheden.

Gelukkig kent Nederland een stevige traditie van kwaliteitsborging, en ook onder de druk van de laatste weken lijkt deze op hoofdlijnen te functioneren. Toch zal de nabije toekomst ons leren of in Nederland, evenals dat in nu in Italië en Spanje geleidelijk duidelijk wordt, juist de ziekenhuizen en verpleeghuizen een bron voor verspreiding van het virus vormden en zorgverleners grote risico’s liepen. Het klinkt zo helder: werk hier veilig of werk hier niet. De praktijk van de laatste weken heeft laten zien dat dit in tijden van een door eenieder gevoelde crisis niet altijd even makkelijk is.

Nieuwe ‘oplossingsrichtingen’

Na de wittebroodsweken van krachtdadige actie en nationale gemeenschapszin volgen nu de taaie maanden van afzien, aanpassen en herstellen. De zorg zal nog lange tijd onder druk blijven staan, nieuwe wetenschappelijke inzichten zullen op zich laten wachten, nieuwe “oplossingsrichtingen” zoals een test- en trackstrategie verdienen goed doordacht en geëvalueerd te worden om risico’s zoals maatschappelijke stigmatisering te voorkomen. Ondertussen zullen er data komen over de mate van verdringing van andere zorg en welke effecten dat heeft op de totale ziektelast en sterfte. Ook zal blijken dat we naast de epidemiologische cijfers en gegevens over de ICU-capaciteit juist meer dan ooit tijdige informatie nodig hebben welke ons leert of andere zorg in Nederland conform veiligheidsnormen wordt verleend. Dat geldt niet alleen voor ziekenhuiszorg, maar juist voor de zorg die wordt verleend in de eerste lijn, de thuiszorg, de gehandicaptenzorg, de ggz en ouderenzorg.

Het is een uitgelezen kans om de bestaande tekortkomingen in de Nederlandse informatie infrastructuur eindelijk eens aan te pakken en te zorgen dat er op basis van adequate monitoring tijdig en transparant met verdringingseffecten in de zorg wordt omgegaan. Veiligheid en kwaliteit zijn geen luxe begrippen die in tijden van crisis even opzij kunnen worden gezet. Ze dienen juist de basis te vormen van het handelen in de zorg en zorgverleners, patiënten en burgers te beschermen. De overheid heeft hierin niet voor niets een grondwettelijke taak.

Angst

Eind februari nam ik in Genève deel aan een expertmeeting van de WHO over een toekomststrategie voor patiëntveiligheid. Gedurende drie dagen werd met een veertigtal internationale experts geprobeerd de vraag te beantwoorden waarom ondanks twee decennia aandacht voor patiënt veiligheid, de omvang van schade en sterfte door onveilige zorg, welke vooralsnog groter is dan de wereldwijde sterfte aan covid-19, niet lijkt af te nemen, inclusief de sterfte als gevolg van gebrek aan hygiëne in zorginstellingen.

Op de vraag waarom het een coronavirus wél lijkt te lukken de nodige maatschappelijke aandacht en actie te mobiliseren, bleef het ongemakkelijk stil. Uiteindelijk bleek het antwoord een enkel woord: angst. Naast de wijsheid dat je bij een ongeluk eerst moet zorgen dat er niet meer slachtoffers vallen, heeft de geneeskundestudie me ook bijgebracht dat angst een slechte raadgever is. Angst ontneemt je vaak het (over)zicht op de werkelijkheid en het vermogen handelingsopties op hun merites te beoordelen.

Inzichten

De komende periode zullen we om de angst te lijf te gaan naast epidemiologische kennis ook andersoortige kennis en inzichten nodig hebben, zoals bijvoorbeeld vanuit de gedragswetenschappen en gezondheidswetenschappen, om als Nederlandse gezondheidszorg lerend met de uitdagingen van het nieuwe normaal om te gaan. Kijken en begrijpen wat er in andere landen gebeurt kan daarbij helpen. Veiligheid en kwaliteit van de zorg dient altijd voorop te staan en het zal de nodige zelfbeheersing vragen om van elkaar te willen leren zonder te veroordelen.

Snelle oplossingen zijn een illusie. Tastenderwijs, maar goed geïnformeerd, zullen we de Nederlandse gezondheidszorg overeind en weerbaarder moeten maken. Op 17 september vindt voor de tweede keer de door de WHO geïnitieerde internationale dag van de patiëntveiligheid plaats; vorige week is besloten dat het thema van dit jaar ‘Safety of health care workers’ zal zijn. Ik hoop van harte dat Nederland met data, dialoog en daden kan laten zien dat veiligheid hier voorop staat en dat een land met een zelfverklaarde intelligente lockdown over zijn eigen schaduw heen kan springen en bereid is tot leren en verbeteren.

Niek Klazinga, lid Kwaliteitsraad

De Kwaliteitsraad van Zorginstituut Nederland is een onafhankelijke raad van deskundigen op het gebied van kwaliteit van zorg. Voor de Kwaliteitsraad ligt de essentie van kwaliteit vooral in het samen leren en verbeteren. Wat goede zorg is wordt bepaald in de maatschappelijke context waarbij afwegingen tussen kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid worden gemaakt. Corona zal ook hierin een gamechanger zijn en het komend jaar onze agenda bepalen. Wat observeert of ervaart de Kwaliteitsraad deze dagen? Dit is de zevende blog in een serie van de Kwaliteitsraad over corona.