Vertrouwen in de zorg, de beleidsdoelstellingen van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Dat is de titel van de nota die de staatssecretaris van VWS naar de Kamer heeft gezonden, tegelijker met een soortgelijke notitie van de minister. Beide bewindslieden kondigen hun voornaamste voornemens aan op basis van het regeerakkoord.
Als je het stuk van de staatssecretaris leest, krijg je ‘best wel een beetje een warm gevoel van binnen’, om een levenslied te citeren. Het gaat veel over de inhoud van de zorg, over het terugkrijgen van vertrouwen in de sector en over empathie met de patiënten, cliënten, medewerkers, vrijwilligers en alle anderen die op enigerlei wijze betrokken zijn bij de zorg en het welzijn. Dat geldt zowel voor de AWBZ-sector, de Wmo als de jeugdzorg, die de staatssecretaris ook in portefeuille heeft. De jeugdzorg is daarmee weer terug waar het hoort: ingepast in het zorg- en welzijnsbeleid in plaats van in een aparte ministerportefeuille. De hooggespannen verwachtingen van deze constructie zijn nauwelijks waargemaakt, dus heeft het kabinet er terecht een einde aan gemaakt.
Weinig concreets
In het korte bestek van een blog, wil ik enkele opmerkingen maken over de AWBZ-sector. Het valt op dat de staatssecretaris in haar verhaal, naast ‘warme’ passages weinig concreets meldt over daadwerkelijke maatregelen om bepaalde doeleinden te bereiken. De nota rept wel over maatregelen die genomen moeten worden om dat vertrouwen te herstellen, om een eerlijke en rechtvaardige verdeling van de collectieve lasten te bewerkstelligen en om invulling te geven aan een van de grootste uitdagingen die ons land te wachten staat: de betaalbaarheid van de zorg in de toekomst.
Dat is allemaal mooi gezegd, maar dan? Waar blijven de schetsen van mogelijke ingrepen en interventies en intensiveringen om dit mooie verhaal ook daadwerkelijk voor elkaar te krijgen. Met die vraag maakt het warme gevoel helaas plaats voor een gevoel van leegte. De reactie van de Kamer is dan ook voorspelbaar: prachtige woorden, maar waar zijn de daden? Wat gaat u in concreto doen? Het is een vraagstelling die deze staatssecretaris een beetje lijkt aan te kleven. Iedereen bewondert haar voor haar affiniteit met de zorg, haar bewogenheid met het lot van patiënten en cliënten, haar grote inhoudelijke kennis van de ouderenzorg, maar in Den Haag worden vooral andere vragen gesteld. Vragen over systemen, financiering, bestuurlijke verantwoordelijkheden. Het draait om keuzes maken en kosten beheersen. En dat lijkt niet het sterkste punt van deze bewindsvrouw.
Ondankbare taak
Nu is de AWBZ een moeilijke portefeuille. Het omvat het grootste deel van de zorgsector, zowel qua geld, personeel als cliënten. Het is ook een kwetsbare sector, met de meest kwetsbare populatie. Het gaat de laatste decennia altijd over grote problemen als de vergrijzing, de arbeidsmarkt en de financiering. En toch scheept men daar altijd de staatssecretaris mee af. Dat is interessant; waarschijnlijk wordt het als een ondankbare taak gezien en waarmee je daarom vooral geen minister moet belasten.
Er zijn al veel voornemens bedacht; sommige zijn ingevoerd met een heilzaam effect, bijvoorbeeld de versterking van de rol van de gemeenten in deze sector en de invoering van het pgb. Sommige zijn ingevoerd met een desastreus effect, zoals de maatregelen rond de functionele aanspraken en de bureaucratische maatregelen rond de AWBZ-registratie en de zzp-systemen. Een aantal meer fundamentele maatregelen is echter reeds lang geleden aangekondigd, maar steeds uit- en/of afgesteld. Ik noem er een paar: de afschaffing van de zorgkantoren, de verdeling van het AWBZ- pakket over de verschillende instanties zoals de verzekeraars (basisverzekering), de gemeenten en de particuliere sector. De zuivering van het verstrekkingenpakket, de daadwerkelijke scheiding van wonen en zorg. De begrenzing van de collectieve zorg, de instelling van eigen bijdragen, de beperking van een uitdijend pgb-gebeuren, de aanpak van de arbeidsmarktproblemen, de financieel-economische inbedding van de AWBZ in de huishouding van Nederland. Kortom, er zijn genoeg zaken die om een oplossingsgerichte benadering vragen en moeilijke soms harde keuzes. Zaken die niet met uitsluitend warme en gevoelige teksten kunnen worden afgewikkeld. Een zakelijke aanpak mag zeker in deze sector niet ontbreken.
Kluiten in het riet
Een van de dingen die vooral in dit beleidsveld spelen, is het vaak zeer opportunistische gedrag van de Haagse politici en AWBZ-woordvoerders in de Tweede Kamer. Alles moet kunnen voor de cliënten, alles moet uit de kast gehaald worden, maar er moeten ook financiële doelstellingen worden gehaald. Veel voorstellen worden verworpen onder het mom van de menselijke maat, maar de oplossingen moeten wel blijven komen, en liefst die waarbij zowel de kool als de geit wordt gespaard en toch wordt bezuinigd. Een dergelijke probleemstelling vereist veel Haagse ervaring, enig cynisme en soms gewoon veel kluiten in het riet laten sturen. Dat spel moet men beheersen om te overleven. Het gaat er dan al lang niet meer om de beste oplossingen voor de sector aan te dragen maar om de slagen in de politieke arena te winnen.
De grote vraag is of deze staatssecretaris, onverhoeds aangesteld via een bevriende relatie van een van de bewindslieden, dat spel wel kan spelen. En nog belangrijker: of zij het überhaupt wel wíl spelen. De tijd zal het leren.
Rob Scheerder
Lees meer:
