Door de coronacrisis werken veel zorgprofessionals onder onzekere en stressvollere omstandigheden¹. ARQ Kenniscentrum Impact van Rampen en Crisis ondersteunt zorgprofessionals sinds het begin van de coronacrisis en stelde onder andere een online zelfscreeningsinstrument beschikbaar: de Zelfscreener.

Welzijn monitoren

De Zelfscreener is een kort online instrument dat in kaart brengt wat zorgprofessionals energie geeft in het werk, wat stress oplevert (thuis of op het werk) en hoe men daarmee omgaat². De Zelfscreener geeft werknemers een laagdrempelige en anonieme manier om het eigen welzijn te monitoren. Dit draagt bij aan een veilige en tijdige signalering en doorverwijzing naar aanvullende ondersteuning; belangrijke aspecten van adequate psychosociale zorg^3-6.

Reflectie en feedback

De Zelfscreener laat de gebruiker zelf reflecteren op hoe het gaat, maar het geeft ook direct feedback op de balans tussen stress en energie. Deze feedback is gebaseerd op eerdere resultaten uit onderzoek binnen diverse sectoren (bijvoorbeeld politie en het vervoersdomein) en bevat tips over ondersteuningsmogelijkheden.

Resilience Evaluation Scale

Om inzicht te krijgen in hoe weerbaar zorgprofessionals zijn voor toekomstige tegenslagen is aan de Zelfscreener ook een vragenlijst over psychologische veerkracht toegevoegd, de Resilience Evaluation Scale (RES)⁷. Deze meet hoe veerkrachtig zorgprofessionals zichzelf beoordelen.

Wie hebben de Zelfscreener ingevuld?

Als onderdeel van het ARQ Contactpunt psychosociale ondersteuning voor zorgprofessionals is de Zelfscreener in april 2020 beschikbaar gesteld voor alle zorgprofessionals in Nederland. Tot en met december 2020 is de Zelfscreener 1480 keer volledig ingevuld. Daar zitten herhaalde metingen tussen: 4 procent van de individuele gebruikers rapporteert de Zelfscreener vaker te hebben ingevuld.

De Zelfscreener werd het vaakst ingevuld door zorgprofessionals uit de leeftijdscategorie 50-60 jaar (42 procent), zorgprofessionals werkzaam in zieken- en verpleeg- en verzorgingshuizen (44 procent), en vrouwen (88 procent; vergelijkbaar met 73 procent vrouwen werkzaam in de zorgsector⁸).

Werkstress-energiebalans staat onder druk

De feedback van de Zelfscreener bestaat uit een groene of oranje score: groen betekent dat er een balans is tussen dat wat energie en wat stress geeft en oranje wijst op een mogelijke disbalans. De top 3 stressoren, energiebronnen en persoonlijke hulpbronnen die zorgprofessionals ervaren zijn weergegeven in Figuur 1.

Er zijn negatieve trends te signaleren: 75 procent van de zorgprofessionals scoort oranje (N=1180). Dit duidt op een mogelijke disbalans tussen wat energie geeft en wat stress oplevert op het moment van invullen. Daarnaast scoren zorgprofessionals in vergelijking met andere hoog-risicoberoepen (N=2259) negatiever op werkstress en energie-/hulpbronnen (t -test; p<0,05).

Lichtpuntjes

Positievere trends zijn ook zichtbaar: zorgprofessionals geven hun eigen functioneren gemiddeld een 7 als rapportcijfer; een ruime voldoende (maar nog wel lager dan andere hoog-risicoberoepen; 7,5). Ook beoordelen zorgprofessionals zichzelf ‘in sterke mate’ als veerkrachtig op basis van de RES, zie Figuur 2. De totaalscore (24,7) is wel iets lager dan elders gepubliceerd⁷ (t-test p<0,05).

Zorgen en zorgbehoefte

De top 3 zorgen die zorgprofessionals benoemen zijn de zorgen om de coronacrisis (91 procent), gezondheid van naasten (64 procent) en anderen (54 procent).

Een open vraag over zorgbehoefte is door 562 zorgprofessionals beantwoord: 74 procent geeft aan geen behoefte aan ondersteuning te hebben. Dit bevestigt dat een oranje score niet per se aanleiding is tot zorg en door de doelgroep zelf wordt ervaren als normale schommeling in deze ongewone omstandigheden.

Een aanzienlijke groep (26 procent) geeft aan (misschien) zorgbehoefte te hebben, waarbij verschillende ondersteuningsmogelijkheden worden benoemd: tips, een luisterend oor, mindfulness, of psychologische hulp.

Balans onder druk

Op grond van deze gegevens zien we dat de balans tussen stress, energie- en persoonlijke hulpbronnen van zorgprofessionals onder druk staat. Dat is een zorgelijke, maar geen verrassende conclusie. Het bevestigt het beeld van een beroepsgroep die door corona zwaar belast is.

De grootste druk rond corona lijkt achter de rug. Maar de werkdruk voor zorgprofessionals is nog niet voorbij; er wordt al gesproken over een nationaal herstelplan om de zorg voor te bereiden op de situatie na corona^9,10. De komende periode zal onverminderd veel eisen stellen aan de capaciteit van het zorgsysteem.

Bewonderenswaardige veerkracht

De gegevens geven ook reden tot hoop: zorgprofessionals beschouwen zichzelf als veerkrachtig, scoren een ruime voldoende op algemeen functioneren en de meesten geven aan geen zorgbehoefte te hebben.

Deze veerkracht kan echter alleen voortbestaan als we blijven nadenken hoe we de fysieke en mentale balans van zorgprofessionals kunnen ondersteunen. Instrumenten zoals de Zelfscreener kunnen daar aan bijdragen. Ze zijn echter pas effectief als ze aansluiten bij een organisatiecultuur waar gelegenheid is om met elkaar te praten over wat het werk met je doet,¹¹ én er voldoende ondersteuning beschikbaar is zodra daar behoefte aan is.

Door Mitzy Kennis, Merel van Herpen, Hans te Brake
Onderzoekers en beleidsadviseurs, ARQ Kenniscentrum Impact van Rampen en Crises

Referenties: 

1. Sheraton M., Deo N., Dutt T., Suranid S., Hall-Flavine D., Kashyap R. (2020). Psychological effects of the COVID 19 pandemic on healthcare workers globally: A systematic review. Psychiatry Research, 292.
2. Van Herpen, M. M., te Brake, H. and Olff, M. Stress at work: Self-monitoring of stressors and resources to support employees. Stress & Health (under review).
3. Richtlijn psychosociale hulp bij rampen en crises. Diemen: ARQ Kenniscentrum Impact van rampen en crises. 2014;26.
4. Richtlijn psychosociale ondersteuning geüniformeerden. Diemen: ARQ Kenniscentrum Impact van rampen en crises. 2012;2. Dit is een richtlijn voor hoog-risico beroepen zoals politie ambulance brandweer en defensie.
5. Holsappel J.C., Fassaert T., Dorn T. en te Brake H. QPC Toolkit Eindrapport. Amsterdam: Impact/GGD Amsterdam; 2013.
6. Van Herpen, M. M., Dückers, M. L. A., de Boer, D., Dorn, T., Fassaert, T., de Groot, J., Holsappel-Brons, J., Olff, M., te Brake, H. Defining and operationalizing key themes of high-quality psychosocial care using the concept mapping method. Administration and Policy in Mental Health and Mental Health Services Research (under review).
7. Van der Meer, C.A.I., te Brake, H., van der Aa, N., Dashtgard, P., Bakker, A., & Olff, M. (2018). Assessing Psychological Resilience: Development and Psychometric Properties of the English and Dutch Version of the Resilience Evaluation Scale (RES). Frontiers in Psychiatry, 9, 169. doi: 10.3389/fpsyt.2018.00169.
8. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2019/46/in-een-derde-van-beroepen-op-hoogste-niveau-is-meerderheid-vrouw.
9. https://www.ad.nl/binnenland/zorg-wil-nationaal-herstelplan-we-kijken-echt-als-een-berg-tegen-uitgestelde-operaties-aan~a36711e9/ 30-04-21.
10. https://www.parool.nl/nederland/inhaalzorg-op-losse-schroeven-door-uitgeput-personeel-we-zijn-er-niet-met-een-paar-weekjes-vakantie~baf615d6/ 09-06-2021.
11. Zie bijvoorbeeld Een hecht team als steun in tijd van crisis. Bruggeman, et al. TvZ verpleegkd prakt wet 131, 32–34 (2021).

Mentale nazorg is niet nice-to-have, maar bittere noodzaak

Hoe vergroot u veerkracht en zorgt u voor duurzame inzetbaarheid van uzelf en uw team? Hoe biedt u preventieve steun en richt u mentale nazorg in? Hoe zorgt u voor een cultuur met compassie waarbij medewerkers zich gesteund voelen?

Leer erover tijdens het Zorgvisie congres Mentale nazorg >>