Op deze manier zal de kostenbeheersing niet gerealiseerd worden, zoals ook Xander Koolman in Zorgvisie eerder vaststelde. Daarvoor is, zowel op landelijk niveau, als op lokaal/regionaal niveau meer visie, sturing en regie nodig.

Loondienst medisch specialisten

Opnieuw zet het kabinet, terecht, in op loondienstverband voor medisch specialisten. Dit is nodig om van het ziekenhuis meer te maken dan een bedrijfsverzamelgebouw. Afspraken over zorg op de juiste plek, hetgeen doorgaans verschuiving naar de eerstelijnszorg betekent, worden bemoeilijkt wanneer specialisten niet in loondienst zijn. Dan is het immers hun omzetverlies.
Is de productieprikkel verwijderd, dan worden meerjarige afspraken met ziekenhuizen en verplaatsing van zorg van de overbelaste ziekenhuizen naar de eerste lijn logischer.
Loondienstverband realiseren is vaker gewenst, vaker geprobeerd, en nooit gelukt. De weerstand is groot. Waarom dan nu twee jaar op vrijwilligheid wachten? Leidt dat polderen niet onvermijdelijk tot het scenario dat door tijdgebrek wetgeving door weer een volgend kabinet doorgevoerd mag worden?

Kleine ondernemers in de eerste lijn

In de eerstelijnszorg zijn productieprikkels eveneens aanwezig, maar hier wordt, ten onrechte, veel minder een probleem van gemaakt. Omdat de eerstelijnszorg bestaat uit een variëteit aan kleine ondernemers, die grotendeels via verrichtingen (dus productieprikkels) gefinancierd worden, is de organisatorische slagkracht gering. Samenwerken of omzet afstoten naar een ander is algauw contra-productief voor een kleine ondernemer. Zo georganiseerd komt er van ZJOP weinig terecht.

Upgrade eerstelijnszorg

De organisatie van de eerstelijnszorg moet dan ook een upgrade krijgen, anders kan van werkelijk verplaatsen van (ziekenhuis)zorg naar eerstelijnszorg geen sprake zijn. Dat is wel een zeer belangrijke weg naar kostenbeheersing op langere termijn. Ziekenhuizen kunnen en gaan niet met allemaal individuele hulpverleners afspraken maken. Ze willen één aanspreekpunt, krachtige regionale structuren in de eerstelijnszorg. Dat geldt trouwens ook voor gemeenten. Die willen één aanspreekpunt om de zorg met het sociale domein te kunnen verbinden.
Een betere, krachtiger en regionale organisatie van de eerstelijnszorg, met aanspreekbare grotere eerstelijnsorganisaties, waarin meerdere –individuele hulpverleners samenwerken en verenigd zijn ­Het kabinet ziet de noodzaak wel, maar handelt niet.

Slepende gesprekken

Ver verborgen in de bijlage van het regeerakkoord maakt het kabinet geld vrij om de organisatie van de basiszorg in de eerste lijn te versterken. Het ondersteunt de slepende en door tal van externe bureaus begeleide gesprekken van vooral huisartsenorganisaties om de zorg grootschaliger te organiseren. Al in 2019 werd die aanpak afgesproken in het hoofdlijnenakkoord, maar de resultaten zijn nihil en ook niet op korte termijn te verwachten.
Nu wordt een expertisecentrum aangekondigd. Dat is pas gebrek aan regie! En waarom alleen huisartsen? Het gaat met het oog op meer preventie in de eerstelijnszorg toch juist ook om diëtisten, fysiotherapeuten, psychologen, leefstijlcoaches?

Minder medicaliseren

Als er één beleidslijn is die op langere termijn de groei van de zorgkosten kan beheersen is het niet alles medicaliseren en de zorg binnen trekken, maar problemen ook in het sociale domein oplossen. Het kabinet wijdt er geen woord aan. Positieve gezondheid komt in het regeerakkoord niet voor, verbinding van de zorg met welzijn, met het sociale domein, het regeerakkoord gaat er volledig aan voorbij. Ondanks oproepen van zowel Zorgverzekeraars Nederland als de Nederlandse ggz om nu vooral in het sociale domein te investeren en minder in de ggz, investeert het kabinet in poh-ggz. Op zichzelf niet verkeerd, maar het is wel weer zorg.

Lokale/regionale regie

Waar de zorg op landelijk niveau meer richting, daadkracht en regie vraagt van overheid en politiek om de kosten de langere termijn te beheersen, zo is ook op het lokale of regionale niveau meer regie en sturing op de inrichting van de eerstelijnszorg nodig. Laat gemeenten samen met de zorgverzekeraars het initiatief en regie nemen om de eerste lijn aan te sluiten op het sociale domein.
Het gaat daarbij niet om sturing op het handelen zelf, maar op de infrastructuur van zorg en ondersteuning.

Effect gebrek aan regie

In Utrecht wordt de nieuwbouwwijk Merwedekanaalzone nu volgebouwd met 10.000 woningen. Niemand heeft zich afgevraagd welke zorgvoorzieningen straks nodig zijn: vooral voor ouderen of juist voor gezinnen met kinderen? Hoewel zowel de gemeente als zorgverzekeraar Zilveren Kruis vinden dat de zorg goed en snel met het sociale domein verbonden moet worden, zijn er geen gecombineerde vierkante meters in de bouwplannen voor vrijgemaakt, laat staan afspraken gemaakt over de invulling. Straks gaat er zich een huisarts (vrij) vestigen. En een fysiotherapiepraktijk, misschien een apotheker, of wellicht zelfs twee. We weten het niet, we plannen het niet. Over marktwerking in de zorg gesproken.

Iets meer sturing en regie kan de kostenstijging in de zorg op langere termijn beteugelen. Daar worden we nog beter van ook.

Martien Bouwmans is auteur van Het zorgstelsel ontrafeld