Digitale toepassingen zijn in de afgelopen jaren een geïntegreerd en zelfs onmisbaar onderdeel geworden van ons leven. Je hoeft maar één blik op je telefoon te werpen en je ziet aan de icoontjes wat dit kleine apparaatje (naast bellen, dat schijnt ook nog steeds te kunnen) voor je doet: foto’s maken en bewaren, je ’s ochtends wekken, je routeplanner zijn, het weer voorspellen en zo kan ik nog wel even doorgaan. Via het internet kun je bijna alles opzoeken (ik kan niet heugen wanneer ik voor het laatst in een bibliotheek ben geweest) en om iets te kopen hoef je je luie stoel niet uit. Het laatste nieuws is altijd onder handbereik en als je op vakantie wilt, is de eerste eis van de kinderen dat er wifi is. Een bestaan zonder toegang tot de digitale wereld kunnen we ons nauwelijks nog voorstellen.

Deze constatering maakt de vraag interessant waarom we er in de zorg maar matig in slagen om echte betekenisvolle stappen te zetten op het gebied van digitalisering en inzet van technologie. Natuurlijk heeft iedere zichzelf respecterende zorginstelling een salarissysteem, een financieel pakket, een epd of ecd en een aantal andere kernsystemen. Er wordt inmiddels redelijk wat aan beeldbellen gedaan en er zijn mooie voorbeelden van koplopers en slimme technologische innovaties. Toch kunnen we niet om de conclusie heen dat de zorg een sector (markt, zo u wilt) is waarin de arbeidsintensiteit heel hoog is en de inzet van technologie nog bescheiden.

Collectieve opgave

Ik realiseer me dat ik met deze inleiding generaliseer en daarmee vast de nodige collega’s onrecht aandoe. Er zijn grote verschillen, zowel tussen als binnen sectoren in de zorg. In de gehandicaptenzorg, waar ik als bestuurder actief ben, zie ik grote verschillen tussen instellingen in de mate waarin digitalisering wordt ingezet. Al deze verschillen nemen niet weg dat er een collectieve opgave ligt om voortvarend aan de slag te gaan met dit thema. De redenen ervoor zijn uiteindelijk simpel:

• Daar waar digitalisering en technologie een patiënt of cliënt helpt om te genezen, meer kwaliteit van leven te hebben of eigen regie te ervaren, hebben we een intrinsieke opdracht om te bevorderen dat de patiënt of cliënt hierover kan beschikken.
• We hebben inmiddels een gigantisch arbeidsmarkprobleem en dat zal de komende jaren niet beter worden. Als digitalisering ertoe kan bijdragen om de pijn hiervan te verzachten, moeten we het niet nalaten.
• De betaalbaarheid en daarmee de toegankelijkheid van het zorgstelsel staan onder druk. Ook hier kan digitalisering en de inzet van technologie bijdragen om het stelsel voor zoveel mogelijk mensen houdbaar te laten zijn.

Meters maken

Hoe zorgen we er nu voor dat we de benodigde meters gaan maken? Er zijn inmiddels hele bibliotheken (waar ik dus niet meer kom) volgeschreven door wijze mensen over wat ons te doen staat, dus mijn onderstaande suggesties schrijf ik dan ook met gepaste bescheidenheid op:

1. Begin met kernsystemen gebruiksvriendelijk(er) te maken
   In mijn praktijk als zorgbestuurder krijg ik steeds weer terug dat professionals veel last hebben van de werking van de zogenaamde kernsystemen: personeelssysteem, financieel systeem en ecd/epd. Het gebrek aan gebruiksgemak en het niet voldoende toegesneden zijn op toepassing door de beoogde gebruiker kost in de praktijk de meeste tijd en inzet (en dus ook kosten). Collega’s die thuis in staat zijn om laptops en telefoons te bedienen alsof ze nooit anders gedaan hebben, raken op het werk verstrikt in allerlei ingewikkelde en in hun ogen vaak onlogische handelingen. Natuurlijk moeten sommige medewerkers in de zorg digivaardiger worden en kunnen processen in zorginstellingen hier en daar best slimmer, maar feit blijft dat er veel tijd, energie en frustratie verloren gaat in kernsystemen die niet optimaal ondersteunen waar ze voor bedoeld zijn. Het ontlokte een van mijn vorige collega’s al eens de uitspraak ‘dit epd lijkt meer op een kasboek dan op een dossier’.
   Maximale inzet op efficiënte en de gebruiker ondersteunende systemen zal niet alleen de adoptie en het gebruik van die systemen verhogen, maar ook de weg banen voor verdere toepassing van digitalisering in de zorg. Daarbij levert het gegarandeerd tijdswinst op en bespaart het onnodige kosten.

2. Zet in op arbeidsbesparende technologie
   Zorginstellingen moeten inmiddels de meest halsbrekende toeren uithalen om de roosters rond te krijgen en om voldoende gekwalificeerd personeel in te zetten.
   Om ervoor te zorgen dat de wal het schip niet keert, zullen we ons moeten focussen op toepassingen die tijdbesparend werken voor zorgprofessionals.
   In veel gevallen zullen de toepassingen overigens ook kunnen helpen om de regie voor patiënten en cliënten te vergroten, maar waar gekozen moet worden zou ik het primaat nu leggen bij arbeidsbesparende technologie. Dit zal ook de aantrekkelijkheid van het werken in de zorg en het werkplezier in positieve zin beïnvloeden.

3. Maak massa en doe het samen
   Investeringen in digitalisering en technologie zijn kostbaar. De huidige bekostiging voorziet niet in de grote uitgaven die met moderne toepassingen gepaard gaan en de kosten gaan hier ook altijd voor de baten uit. Dit vraagt om het slim omgaan met kennis en beschikbare middelen. Momenteel worden er in de zorg nog veel wielen op allerlei plekken uitgevonden en is samenwerking op het gebied van digitalisering onvoldoende de norm. We hebben immers te maken met marktwerking, nietwaar? Om daadwerkelijk resultaten te realiseren is het van belang om de inzet van digitalisering en technologie als niet-concurrentieel te bestempelen en hier op collectief niveau binnen de sectoren (en wellicht zelfs erboven) mee aan de slag te gaan. Dit vraag lef en leiderschap van bestuurders van zorginstellingen, maar ook een duidelijke stimulering en facilitering vanuit zorgverzekeraars, zorgkantoren, gemeenten en andere stakeholders. ‘Alleen samen kunnen we digitalisering de baas.’
4. Gebruik data
   Mij valt op dat we met zijn allen nog regelmatig besluiten nemen zonder dat de noodzakelijke data voor die besluiten in voldoende mate beschikbaar zijn. Het sentiment, het ‘pluis-of-niet-pluis’-gevoel is nog te vaak bepalend voor keuzes die we maken. En dat terwijl er een ‘goudmijn’ aan relevante data bij zorginstellingen, zorgverzekeraars, zorgkantoren en andere partijen beschikbaar is. Laten we beginnen die data te ontsluiten en ze ook te gebruiken als onderbouwing en objectivering van besluiten. Belangrijk is om eerst maar eens zorgen dat onze ‘small data’ goed worden gebruikt, voor we ons verliezen in vergezichten over ‘big data’. Overigens zien we hiervan al mooie voorbeelden zoals die in de curatieve sector rond patiëntenindicatoren, VBHC en dergelijke. Het risico op selectief gebruiken van data vergt van alle betrokken actoren wel dat ze transparant zijn over de bronnen en integriteit van data.

Regie

Tot slot een oproep aan de stelselhouder: Zorg er nu eerst voor dat de uitwisselbaarheid van gegevens echt op orde komt en pak daar de regie in. De huidige situatie roept de associatie op van een overheid die aan autofabrikanten vraagt om een wegennetwerk aan te leggen, zodat de gebruikers van de auto’s goed van A naar B kunnen rijden.

Goed leven

Ik geloof niet in ‘silver bullets’ en ik denk dat het fors inzetten op digitalisering en moderne technologie niet alle problemen en uitdagingen in de zorg en de maatschappij zal oplossen. Aan de andere kant zal het zeker bijdragen aan een goed leven voor patiënten en cliënten, mooi werk voor zorgprofessionals en duurzaam gezonde organisaties.

Ernst Klunder – lid raad van bestuur ’s Heeren Loo