In eerdere probleemdefinities werd de ‘ziekmakende’ invloed van ‘de maatschappij’ (jaren ‘70), met de antipsychiatrische beweging als protest daartegen, genoemd. Ruim een decennium later werd ‘bureaucratie’ als belangrijke oorzaak aangewezen. Dit leidde tot het opheffen van het ziekenfonds en de introductie van gereguleerde ‘marktwerking’. Diezelfde marktwerking werd meer dan 10 jaar later aangewezen als oorzaak van de problemen.

Het huidige publieke discours mengt deze drie aangewezen bronnen in een geactualiseerde vorm (de snelheid van onze ‘speedboot’-maatschappij, de paarse krokodil, en zorgcowboys). Wij zijn echter van mening dat, hoewel al deze drie factoren een rol spelen, de analyse tot op heden te weinig tot de kern komt.

Welke vraag is gestegen?

Het aantal mensen dat last heeft van psychische klachten is al 25 jaar redelijk stabiel. De vraag is daarmee niet: ‘Wat maakt dat de vraag naar ggz is gestegen?’ De funderende vraag is: ‘Wélke vraag is precies gestegen?’ De toename van ‘de vraag’ ligt dus op een ander vlak.

Meer vraag

Ondanks verscheidene initiatieven en aanpakken zijn de tot nu toe bedachte en geïmplementeerde oplossingen niet toereikend gebleken: de vraag naar zorg en daarmee de zorgkosten blijven stijgen. Daarbij sluiten deze onvoldoende aan bij de behoeften van de aangewezen doelgroep (cliënten en hun naasten), ondanks het invlechten van ervaringsdeskundigheid in het behandelaanbod in de afgelopen tien jaar.

Medisch model

Als we de probleemanalyse verbreden en buiten de gebaande paden kijken, namelijk naar het huidige zorgsysteem, dan zien we dat het huidige aanbod bedacht en ontwikkeld is door bestaande partijen en dientengevolge vrijwel volledig gebaseerd is op wat ook wel het ‘medisch model’ genoemd wordt. Belangrijk hierbij is het feit dat dit model zijn waarde ontleent aan het concept lineariteit.

Systemen

Dit behoeft wellicht enige uitleg. Het concept gaat uit van een causale en daarmee goed voorspelbare relatie tussen oorzaak en gevolg. Dit is van toepassing op de meeste niet-levende systemen (zoals computers en auto’s) en bijna-dode levende systemen (iets wat ‘ziekte’ genoemd zou kunnen worden). Functionerende levende systemen en complexe niet-levende systemen(zoals ‘het weer’) worden non-lineaire systemen genoemd. Deze systemen zijn in hoge mate zeer moeilijk voorspelbaar en ontlenen daaraan hun aanpassingsvermogen.

Lineaire systemen hebben bij ieder probleem dus één antwoord. Een concreet voorbeeld is een gebroken been: als het bot gebroken is, is het antwoord fixatie en dat resulteert in genezing. Mocht de voorspelde genezing niet optreden dan is binnen deze dynamiek kennis vaak de beperkende factor, waar vervolgens toegevoegde kennis het probleem alsnog kan oplossen (verwijzing naar een specialist). Bij non-lineaire systemen zijn er bij ieder probleem verschillende antwoorden mogelijk, die bovendien ook nog onderling met elkaar samenhangen. Bijvoorbeeld diabetes type 2: een te hoge suikerwaarde in het bloed. Het antwoord kan bestaan uit afvallen, minder suikers eten, beter slapen, meer bewegen, minder stress, etcetera (en deze factoren hangen allemaal verregaand met elkaar samen).

Coachingsmodel

Bij non-lineaire problemen maken we dus normaliter geen gebruik van het medisch model maar van het coachingsmodel. Wij zien echter dat het medisch model wordt ingezet voor veel ‘zorgvragen’ in onze huidige maatschappij en dus ook voor ‘zorgvragen’ die binnen het non-lineaire domein vallen. Hierdoor is er sprake van een misclassificatie van de zorgvraag/hulpvraag. Niet-medische problemen worden binnen een medisch referentiekader geplaatst en gepoogd op te lossen, wat begrijpelijkerwijs niet lukt. Sterker nog: dit leidt op voorspelbare wijze tot escalatie binnen de kennisketen van het medisch model en het op die wijze kunstmatig genereren van zogeheten ‘complexe patiënten’. Er is dus sprake van het verkeerde antwoord op de verkeerde vraag.

Maar wat is de juiste vraag en hoe kunnen we deze vervolgens op de juiste manier beantwoorden? Deze funderende vraag willen wij uitwerken in deze blogreeks.

Door Karin Lemmens, director bij KPMG Health, en psychiater Jeroen Terpstra