Voor een gemiddelde volwassene is 7,5 uur slaap ideaal. Wie veel langer slaapt begint – hoe paradoxaal – juist moe aan de dag. Volgens Annelies Smits, arts VG-Somnoloog bij slaapcentrum SEIN, werkt dat als volgt: “Goed slapen begint met je eigen biologische ritme. Dat moet overeenkomen met het sociale ritme. Lig je veel langer op bed dan je lichaam nodig heeft, dan smeer je de slaap uit over meer uren. Je slaapt dus minder diep. Ook verbrokkelt je REM-slaap. Je houdt alleen een lichte slaap over.”

Bedtijd is geen slaaptijd

Dat is volgens Smits ook precies wat er gebeurt in veel zorginstellingen. “Bewoners liggen soms wel 12 uur in bed. Je lichaam past zich daaraan aan.” Wie onvoldoende uitgeslapen aan de dag begint is eerder prikkelbaar en zal eerder om zorg vragen. Het devies van Smits is dan ook: korter, maar dieper slapen. Een duidelijk verschil aanbrengen tussen bed- en slaaptijd vormt daartoe een belangrijke aanzet. “Je kunt de mensen best gewassen en in hun pyjama op bed leggen, maar zorg dat die uren voor slaaptijd een andere sensatie bieden. Doe het licht aan en zet het bed rechtop. En houd ze actief.”

Rituelen

Bewoners in zorginstellingen met weinig tijdsbesef zijn eerder gebaat bij een bedritueel en de juiste timing. “Begin met een muziekje, een kleur, geur of licht. Vervolgens een tactiele activiteit zoals een voetmassage met lotion.” Mensen met een verstandelijke beperking hebben vaak behoefte aan troost en geborgenheid in de nacht. “Een surrogaat met geluid, ademhaling of gewoon een knuffel kan dan geruststellend werken. Het voorkomt dat ze gaan liggen wachten op een begeleider en ondertussen klaarwakker zijn”, aldus Smits.

De ideale slaapkamer

Naast een dagprogramma en bedtijden die aansluiten op de behoeften van de bewoner, verdient de slaapomgeving meer aandacht. Smits: “Een goed bed, een fijne donkere kamer, de juiste temperatuur, rust op de gang: ze kunnen een goede nachtrust maken of breken.” Aanbieders van zorghulpmiddelen, zoals HartingBank, spelen inmiddels al in op die ideale slaapomgeving. Onder het motto ‘Beter Slapen’ biedt HartingBank een steeds breder aanbod innovatieve zorghulpmiddelen aan die het slaapcomfort verhogen. Ook levert HartingBank slimme oplossingen om op afstand te zien of een cliënt rustig in bed ligt.

Concrete checklists

Mensen met een verstandelijke beperking of dementie kun je vaak niet vragen of ze goed slapen. Bij prikkelbaar gedrag wordt dan regelmatig medicatie voorgeschreven, terwijl een goede nachtrust soms een betere remedie is. Smits denkt dat meer slaapkennis in de zorg nodig is. In de herfst van dit jaar moet de nieuwe landelijke Richtlijn ‘Slaapproblemen in de langdurige zorg’, een initiatief van de, door de overheid gefinancierde, stichting SKILZ, daar aan bijdragen. Smits is nauw betrokken bij de totstandkoming van die richtlijn. “Het aanpakken van slaapproblemen kan lastig zijn. De richtlijn maakt inzichtelijk welke slaapproblemen er kunnen zijn en wat je er aan kunt doen. Het is een algemene wegwijzer, gekoppeld aan concrete checklists.”

Slaap op de kaart

“Slaap is hip”, merkt Smits alles overziend op. “Het besef komt dat zorg een 24-uurs verhaal is. Wat je overdag doet, beïnvloedt de nacht – en andersom.” Ze ziet dat de relatie slapen en gezondheid steeds meer op de agenda komt. Diverse zorginstellingen begonnen al eigen ‘slaapteams’. Idealiter bestaan die teams uit één kernteam van slaapexperts georganiseerd dicht bij de cliënt, en een tweede schil daaromheen van vaktherapeuten en paramedici zoals ergotherapeuten en fysiotherapeuten. Die slaapteams en de nieuwe richtlijn gaan ons veel leren, denkt Smits: “Over vijf tot tien jaar zijn we veel verder in de aanpak van slaapproblematiek. Dat komt op het juiste moment, want de bezuinigingen en personeelstekorten nemen snel toe.”