‘Veel grensoverschrijdend gedrag in het ziekenhuis‘, kopt Skipr op 29 november. De cijfers vallen niet mee. Meer dan de helft van de artsen en geneeskundestudenten heeft er ervaring mee. Intimidatie/machtsmisbruik: 31,3 procent, seksueel grensoverschrijdend gedrag: 29 procent, discriminatie/racisme: 17,7 procent, pesten: 15,9 procent. Allemaal zaken die langdurig impact kunnen hebben op degene die ermee te maken krijgt.
10 procent van de artsen en geneeskundestudenten is zelfs ander werk gaan zoeken. In die zin is grensoverschrijdend gedrag niet alleen schadelijk voor de collega’s zelf, maar ook voor de ziekenhuizen. Noem het gerust een flinke verliespost en een rem op het aantrekken en behouden van personeel.
Fundamentele aanpak van grensoverschrijdend gedrag
Waarom pakken ziekenhuizen dit probleem tot nu toe niet fundamenteler aan?
- De bijzondere structuur van ziekenhuizen. Leidende specialisten zijn heer en meester in hun eigen domein. Het bestuur van het ziekenhuis wordt nogal eens met wantrouwen bezien, als een stoorzender in de eigen praktijk. De aanpak van grensoverschrijdend gedrag behoeft een sociale norm die geïmplementeerd en gehandhaafd kan worden. Dit stuit op problemen in de gefragmenteerde ziekenhuisorganisatie met eigen koninkrijken;
- De verkeerde verklaring zoeken. Chirurgen staan met stip op nummer één bij het vertonen van grensoverschrijdend gedrag. In Nieuwsuur op 30 november gaf Bernard Elsman van de Beroepsvereniging voor Chirurgen een verklaring vanuit beroep en persoonlijkheid: onder grote druk snel beslissingen moeten nemen zou leiden tot een directieve manier van communiceren en zo grensoverschrijdend gedrag makkelijker maken.
Echter, in vergelijking met andere sectoren zoals de accountancy, universiteiten of de advocatuur komt een heel andere verklaring naar boven. Wie de meeste omzet maakt en/of de beste reputatie in het eigen vakgebied heeft, wordt als onmisbaar beschouwd. Grensoverschrijdend gedrag wordt dan vaak door de vingers gezien. Chirurgen dragen veel, zo niet het meeste bij aan de omzet en de winstgevendheid (of verliesbeperking) van ziekenhuizen. Waarschijnlijk is het niet hun persoonlijkheid, maar hun onaantastbare positie die dit gedrag verklaart.
Sturen op risicofactoren
Het is nog vrij onbekend dat je bij grensoverschrijdend gedrag kunt sturen op risicofactoren. De combinatie van wetenschappelijk onderzoek en mijn eigen 25-jarige ervaring in organisaties bracht me tot onderstaande tabel, waarbij er op de werkvloer sprake kan zijn van meerdere risicofactoren tegelijk.
| Risicofactoren | Frequent voorkomende reacties |
| Anders zijn: postuur, beperking, huidskleur, lhbtiq+ en vele varianten | Nare opmerkingen, foute grappen, seksisme, racisme, antisemitisme, discriminatie |
| Nieuwkomers | Negeren, kleineren, buitensluiten |
| Hoge individuele prestaties | Roddelen, sabotage, pesten |
| Grote afhankelijkheid in de arbeidsrelatie | Negeren, kleineren, (seksuele) intimidatie |
| Druk vanuit omstandigheden: bezuinigingen, fusies, reorganisaties, (live) topprestaties | Wegpesten, intimidatie |
Tabel: Risicofactoren van grensoverschrijdend gedrag | Bron: Voorbij het Toekijken – van omstander naar bijstander bij grensoverschrijdend gedrag
Grote afhankelijkheid
Duidelijk is dat in ziekenhuizen sprake is van grote afhankelijkheid in de arbeidsrelatie. ‘Coassistenten en artsen onderaan de ladder krijgen het meest te verduren’, aldus Medisch Contact op 29 november jl. Ook het ‘anders zijn’ speelt een rol: ‘Tijdens een coschap heeft de anios die mij begeleidde me wekenlang bij de naam van pornosterren van mijn etnische afkomst genoemd’, aldus een geënquêteerde. Meerdere risicofactoren zijn dus van toepassing in de ziekenhuiszorg.
Dit is onmisbaar
De belangrijkste les die je hieruit kunt trekken als ziekenhuisbestuur, is dat je kunt voorspellen wie in jouw ziekenhuis risico lopen en daar maatregelen op kunt zetten. Daarbij zijn twee zaken onmisbaar.
- Het verwerven van draagvlak voor een betere sociale norm. Die is in de ziekenhuisstructuur niet zomaar op te leggen maar wel medebepalend voor goed resultaat;
- Een helder besef van wat je als ziekenhuis wilt zijn. Net als andere bedrijven letten ziekenhuizen op omzet en winstgevendheid. Tegelijk draait het er meer dan waar ook om mensen. Gezien de frequentie waarin grensoverschrijdend gedrag voorkomt, gaat de aanpak ervan pijn doen. Het draait dus om strategische keuzes die iets kosten, maar ook iets opbrengen.
Door: Grethe van Geffen van adviesbureau Seba cultuurmanagement is expert in cultuur, diversiteit, inclusie en omgangsvormen. 1 november jl. verscheen haar boek Voorbij het Toekijken – van omstander naar bijstander bij grensoverschrijdend gedrag
