Haske van Veenendaal, expert gedeelde besluitvorming, promoveerde op 21 september aan de Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM).

Verplaatsen in de patiënt

Bij de behandeling van kanker komen zowel arts als patiënt voor moeilijke keuzes te staan: wordt het bij borstkanker een volledige amputatie of een borstsparende operatie met bestraling? En valt de keuze bij uitgezaaide longkanker op levensverlenging of meer tijd met familie? “Al deze afwegingen hebben grote gevolgen voor de patiënt en diens naasten. Tegelijk is er veel onzekerheid over bijvoorbeeld de overlevingskansen”, aldus Van Veenendaal. Iedere patiënt maakt bovendien andere afwegingen. “Behandelaren moeten dus te weten komen wat de voorkeuren van de patiënt zijn en zich in de argumenten kunnen verplaatsen. Als je waarde wilt toevoegen, is een uitgangspunt dat je samen tot een keuze past bij déze patiënt en diens leven.”

Kwetsbaar

Patiënten met kanker zijn extra kwetsbaar, wat een gelijkwaardige besluitvorming tussen arts en patiënt kan belemmeren. “Zo was er een consult waar een Chinese vrouw de diagnose borstkanker kreeg. Ze was in paniek en riep steeds ‘borst weg’. De chirurg dacht dat de patiënt daarmee aangaf een amputatie van de borst te willen. Pas in een volgend gesprek met de verpleegkundige waar haar zoon bij was, kwam door een vraag van hem de mogelijkheid tot een borstsparende operatie op tafel. De operatie was toen al gepland en gelukkig kon dit worden hersteld. Dat laat zien dat je als zorgverlener heel vaardig moet zijn in het omgaan met die kwetsbaarheid.”

Training

In de praktijk is er nog veel ruimte voor verbetering. Voor zijn onderzoek nam Van Veenendaal onder meer ruim 300 consulten op. Hij gaf de zorgverleners individueel en als team feedback op deze opnames en liet hij zorgverleners oefenen met trainingsacteurs die verschillende realistische scenario’s naspeelden. Ook ontwikkelde hij een implementatieprogramma op basis van implementatietheorie, bekende effectieve interventies en inbreng van zorgverleners en patiënten. Het programma werd twee keer getest en geëvalueerd bij twee groepen van verschillende teams die zich richten op de behandeling van borstkanker. De mate van samen beslissen nam zowel in de eerste (van 38 tot 53) als tweede groep (34 naar 54) toe en zorgverleners waren ook positief over de aanpak. Ze benadrukten de voordelen voor zowel patiënten als zichzelf en stelden voor dat een teamgerichte aanpak en flexibele planning cruciaal zijn. Bovendien blijkt dat samen beslissen niet meer tijd hoeft te kosten.

Blinde vlek

Ook werden de geluidsopnamen van consulten besproken met de zorgverleners. Iets wat artsen volgens Van Veenendaal als leerzaam hebben ervaren. “Zo was er een chirurg die de neiging had om erg sturend te zijn. Toen hij met zijn eigen citaten werd geconfronteerd, kon hij zijn eigen woorden eerst niet geloven en het was voor de arts echt een eyeopener.” Dat verkrijgen van inzicht in je eigen blinde vlek is een voorwaarde om te kunnen leren. Veel zorgverleners zijn (gedeeltelijk) onbewust onbekwaam. Verder bleek dat artsen het moeilijk vinden om de optie van niet behandelen bespreekbaar te maken, terwijl patiënten dit vaak ook willen weten. Dit werd daarom ook geoefend met de acteurs om de optie ter sprake te kunnen brengen.

Team-aanpak

Samen beslissen begint volgens Van Veenendaal bottom-up. “Zo kunnen ze samen beslissen inbouwen in de eigen werkwijze. Er kan in het zorgpad plaats gemaakt worden om de waarden en voorkeuren van patiënten beter te bespreken en tijd te bieden om na te denken over wat voor hen belangrijk is. Dit vraagt om een team-aanpak.”

Bestuurskamer

“En wat zou het mooi zijn als het lukt om wat er in de spreekkamer gebeurt leidend wordt voor de beslissingen in de beleids- en bestuurskamers”, vervolgt Van Veenendaal. “Als we veel meer durven om de relatie met de patiënt en professional als uitgangspunt te nemen, dan versimpelen we uiteindelijk de zorg.”