In het Integraal Zorgakkoord werd afgesproken dat partijen met een visie op de toekomst van de eerstelijnszorg zouden komen. Deze ligt er nu én is ambitieus. De initiatiefnemers willen allereerst verantwoordelijkheid nemen om de toegankelijkheid en continuïteit van eerstelijnszorg te waarborgen. Daarnaast spreken ze expliciet uit oog te hebben voor het behouden van de kwaliteit van zorg en krachtig te gaan samenwerken om de organisatie in de eerste lijn te vernieuwen en versterken. De principes van passende zorg zijn daarbij het sleutelwoord. Mooi vind ik ook de ambitie dat eerstelijnszorgverleners meer moeten kunnen focussen op de kern van hun werkzaamheden – met meer werkplezier.

Hetzelfde werk, een ander salaris

Als voorzitter van FBZ, een van de grootste vakbonden voor zorgprofessionals, feliciteer ik partijen met hun visie. Versterking van de eerstelijnszorg is noodzakelijk in een transitie van sterk op medische instituties gefocuste zorg, naar meer focus op regionale samenwerking in de eerstelijnszorg en het sociaal domein. Maar ik maak me wel zorgen over de arbeidsvoorwaarden van veel zorgprofessionals in de eerstelijnszorg. Gelukkig zijn er goede cao’s voor de huisartsenzorg, verpleging en verzorging. Maar voor grote groepen zorgprofessionals, met name paramedici, ontbreken deze. Fysiovakbond FDV onderhandelt al ruim twee jaar met de werkgevers/praktijkhouders om een basale cao overeen te komen.

Ook voor andere paramedici zijn de arbeidsvoorwaarden niet om over naar huis te schrijven. Zo sprak ik recent een logopedist die vertelde dat zij een uurloon verdient dat nauwelijks boven het minimum uurloon uitkomt. Een ander vertelde dat ze naast haar baan als logopedist bij een supermarkt werkt om een goed basisinkomen te hebben. Het is toch niet uit te leggen dat je als fysiotherapeut, diëtist of ergotherapeut een fatsoenlijk salaris verdient en een goed pensioen opbouwt als je in een ziekenhuis, verpleeghuis of revalidatiecentrum werkt, maar dat dit niet aan de orde is als je in een eerstelijnspraktijk werkt? Dezelfde professie, hetzelfde werk, maar toch zeer ongelijk gehonoreerd.

Diffusion of responsibility

Deze situatie is onwenselijk. Zorgprofessionals in de eerstelijnszorg zullen maar al te graag oversteken naar de tweede- of derdelijnszorg. Terwijl we deze mensen juist in de eerstelijnszorg hard nodig hebben. Ook zien we een voortdurende uitstroom van zorgprofessionals uit de eerstelijnszorg naar andere sectoren, omdat ze daar een beter inkomen hebben. Al die personeelsmutaties zetten de kwaliteit van de eerstelijnszorg onder druk.

Binnen ons zorgstelsel is dit probleem lastig op te lossen. Het ministerie van VWS gaat niet over cao’s. Beroepsverenigingen vinden het een ingewikkeld vraagstuk, omdat zowel werkgevers als werknemers aangesloten leden zijn. Verenigde praktijkhouders/werkgevers kunnen binnen de huidige tarieven verbeterde arbeidsvoorwaarden niet betalen. Zorgverzekeraars gaan over doelmatigheid en kostenbeheersing, maar niet over basale voorwaarden om met plezier te werken. Het sociaalpsychologische complex van diffusion of responsibility is aan de orde: het is het probleem van de ander en intussen wordt het niet opgelost.

Neem gezamenlijk verantwoordelijkheid

Ik denk dat op termijn het gebrek aan goede arbeidsvoorwaarden een forse belemmering wordt voor het realiseren van de ambities uit de ‘Visie eerstelijnszorg 2030’. Ik zou alle betrokken partijen daarom willen oproepen ook op dit punt gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen. Onderzoek hoe er een basispakket aan arbeidsvoorwaarden tot stand kan worden gebracht voor die beroepen in de eerstelijnszorg waar die ontbreken. Dat is hard nodig.

Door Maarten Faas, voorzitter FBZ, vakbond voor zorgprofessionals