De RVS constateert in het advies ‘Is dit wel verantwoord?’ dat het ontbreekt aan een integrale aanpak bij de uitvraag van verantwoordingsinformatie. De Raad benoemt de worsteling van instanties met verschillende bevoegdheden, die allemaal werken vanuit hun eigen perspectief, in een poldermodel waarin niemand de regie pakt.

Parallel met fraude-onderzoek

Ik zie een parallel met een onderzoek van de Algemene Rekenkamer, waarin wordt geconstateerd dat de samenwerking tussen partijen (zorgverzekeraars en publieke partijen zoals inspecties, opsporingsdiensten, toezichthouders, uitkeringsinstanties, gemeenten, belastingdienst, Centrum Indicatiestelling Zorg en het ministerie van VWS) in de aanpak van zorgfraude moeizaam verloopt. De oorzaken die de Algemene Rekenkamer en de RVS benoemen, tonen verrassend veel overeenkomsten.

Dynamiek van samenwerking

Ik zie in de zorgfraudeketen een bijzondere dynamiek: partijen spreken grootse ambities uit en zoeken naar mogelijkheden om elkaar te versterken. Toch blijken zij in de uitvoering vaak onvoldoende bij machte om integrale verantwoordelijkheid te nemen.

Wat maakt écht samenwerken in de praktijk zo moeilijk? Aan de intentie om samen te werken ligt het niet, maar in de praktijk is iedereen verantwoordelijk voor zijn eigen koker en legt daar de prioriteit. Beleidskeuzes zijn daardoor gebaseerd op eigen afwegingen in plaats van de overkoepelende opgave: de regeldruk verminderen (RVS), effectief fraude bestrijden in Nederland (Algemene Rekenkamer).

Obstakels voor echte samenwerking

Een belangrijke oorzaak van de complexiteit is de versnippering: elke instantie valt onder een andere wet, heeft een andere kerntaak en dus een andere maatschappelijke opdracht. Die wetten zijn afgebakend, om overlap te voorkomen. Vanuit het perspectief van lastenverlichting klinkt dat logisch, maar er is daarbij niet gekeken hoe ze elkaar kunnen versterken. In de praktijk blijkt het vervolgens ontzettend weerbarstig om die opdrachten bij elkaar te brengen en door te vertalen naar een effectieve gezamenlijke aanpak. Er is ook geen sprake van hiërarchische verhoudingen, dus is het moeilijk voor organisaties om elkaar aan te spreken en tot actie te bewegen. Ze hebben geen gezamenlijk mandaat, waardoor ieder zijn eigen deel bijdraagt, vanuit het eigen perspectief.

Gebrek aan regie

De oplossing ligt voor het grijpen, maar achter het dikke, gewapende glas van ons poldermodel: het ontbreekt aan regie. We overleggen veel en stemmen af, maar wie hakt de knoop door over de vervolgstappen? Wie komt in actie om de fraudeur te stoppen? Iemand moet het mandaat hebben om de richting te bepalen, en daar wordt het spannend. Regie vereist vertrouwen, en lef. Vertrouwen van alle betrokkenen dat degene die de knoop doorhakt dat doet met de beste intenties, na een zorgvuldige afweging van alle belangen. Lef is nodig om een stukje mandaat uit handen te geven.

Rol van vertrouwen en leiderschap in samenwerking

Zolang het blijft bij polderen vanuit je eigen opdracht is niemand echt verantwoordelijk. Wel voor zijn eigen stukje, maar niet voor het grotere geheel. Gezamenlijk stel je doelen en bepaal je de kaders, vervolgens is een regisseur nodig die de route bepaalt om er te komen. Echte samenwerking zonder hiërarchie betekent dat je elkaar moet vertrouwen. Vertrouwen is vervolgens de basis voor eigenaarschap en doorzettingsmacht, alleen dan komen we tot effectieve samenwerking.

Annemiek van der Laan is directeur van het Informatie Knooppunt Zorgfraude, met een focus op het bestrijden van fraude en het begeleiden voor de transitie van samenwerkingsverband naar een zelfstandige juridische entiteit.