Al vrij snel na de invoering van de Zorgverzekeringswet in 2006 verlangden sommigen terug naar het ziekenfonds. Marktwerking, ook al is die sterk gereguleerd, zou de burger maar op kosten jagen. De lange wachtlijsten die samenhingen met het oude zorgstelsel was men snel vergeten.

Eigen risico

Het eigen risico werd het mikpunt van kritiek en naarmate de polarisatie verder vorderde werd de roep om afschaffing alleen maar groter. Verondersteld werd dat mensen als gevolg van het eigen risico zorg mijden of uitstellen omdat ze het eigen risico niet kunnen betalen. Op bladzijde 14 van het Coalitieakkoord staat het zwart op wit: “Meer dan halveren van het eigen risico in de zorg tot het niveau van 165 euro in 2027, wat zorgmijding beperkt en voor langdurig en chronisch zieken drempels wegneemt.”

Als zorgmijding inderdaad optreedt, is dat niet alleen nadelig voor de betrokkenen, maar ook voor de samenleving als geheel. De behandeling van ziekten is immers succesvoller en kosteneffectiever als die zo snel mogelijk nadat klachten ontstaan, plaatsvindt. Het succes en de kosten zijn daarentegen na verloop van tijd minder gunstig. Uit onderzoek is echter geen eenduidige conclusie te trekken over de vraag of (verhoging van) het eigen risico daadwerkelijk leidt tot mijden of uitstellen.

Kosten

Wel staat vast dat afschaffing van het eigen risico structureel 6 miljard euro kost. Het gaat hier niet om incidenteel maar om structureel hogere overheidsuitgaven. Elk jaar neemt afschaffing een forse hap uit de overheidsfinanciën nemen. Dekking zal moeten komen van hogere belastingen of bezuinigingen.

De coalitie wil dat het huidige eigen risico in de Zorgverzekeringswet in de jaren 2025 en 2026 bevroren op 385 euro blijft staan. “Met ingang van 1 januari 2027 wordt het eigen risico meer dan gehalveerd naar 165 euro. Verder wordt het eigen risico getrancheerd op maximaal 50 euro per behandeling. Dit betekent dat mensen per behandeling niet meer dan 50 euro kwijt zijn van hun eigen risico.” Dat opknippen van het eigen risico in stukjes is waarschijnlijk een zinvolle manier om de zorgvraag te remmen en te richten, en mogelijke vermijding te voorkomen. Daarentegen zijn kosten van de halvering van het eigen risico buitengewoon hoog, zonder dat duidelijk is wat de baten ervan zijn. Uit de doorrekening van het coalitieakkoord volgt dat de kosten structureel op 5 miljard euro worden geschat.

Ten koste van koopkracht

De kans bestaat dat dit aanvullende beleid ten koste gaat van de koopkracht van huishoudens. Omdat de zorgtoeslag ook omlaaggaat als het eigen risico verdwijnt, raakt dit juist de meest kwetsbare huishoudens. In een poging de bestaanszekerheid te vergroten met afschaffing van het eigen risico, wordt die zo met ander beleid weer net zo hard of misschien zelfs harder verkleind. Overigens is de coalitie voornemens dat compenseren via de inkomstenbelasting, maar onduidelijk is hoe dat zal uitwerken.

Een onderschat gevolg van het afschaffen van het eigen risico is dat de zorgvraag zal toenemen en dus ook de wachtrijen. Die komt terecht bij de toch al overbelaste zorg, van fysiotherapeut, psycholoog tot medisch specialist. De huisarts valt nu al buiten het eigen risico, maar zal vanwege zijn poortwachtersrol ook te maken krijgen met meer zorgvraag. In de krappe arbeidsmarkt zal dat leiden tot nog meer vacatures. Over het gehele jaar 2023 waren er in de gezondheids- en welzijnszorg al 65 duizend openstaande vacatures volgens het CBS. Nog meer vacatures als gevolg van meer zorgvraag zal zonder dat het arbeidsaanbod stijgt leiden tot hogere loonkosten. Ook deze stijgende zorgkosten zullen elders in de overheidsbegroting opgehoest moeten worden.

Zolang de extra arbeidskrachten niet gevonden zijn, zal afschaffing van het eigen risico dus alleen maar leiden tot lange wachtrijen. Dat gaat ten koste van gezondheid en ook van bestaanszekerheid. Graag geven we de politiek een alternatief dat daadwerkelijk bijdraagt aan de toegankelijkheid en de betaalbaarheid van de zorg. Dat alternatief is waardegedreven zorg.

Waardegedreven zorg

Waardegedreven zorg bevordert het meten van kosten en voor patiënten relevante uitkomsten. Daarbij wordt niet per aanbieder of behandeling gekeken, maar integraal naar alle zorg voor een patiënt. Dat kan leiden tot taakherschikking onder zorgverleners. Medisch specialisten richten zich dan op de complexere patiënten met vaak verschillende aandoeningen, terwijl verpleegkundig specialisten de minder gecompliceerde patiënten behandelen. De belasting op het zorgpersoneel neemt daardoor naar verwachting af. Daarnaast stimuleert waardegedreven zorg het leveren van de juiste zorg op de juiste plek, wat bijvoorbeeld de implementatie van e-Health-oplossingen bevordert. Ook remt waardegedreven zorg de prikkel tot overbehandeling onder zorgverleners. Door de financiering te baseren op de waarde die de zorg toevoegt in plaats van het betalen per verrichting, wordt overproductie van zorg voorkomen.

De overheid zou de bekostiging van de zorg zo moeten aanpassen dat zorgverleners de ruimte krijgen om samen met patiënten de meest geschikte behandeling te bepalen (samen beslissen). Zorgcontracten tussen zorgverzekeraars en zorgverleners moeten op basis van de behaalde resultaten in plaats van het aantal verrichtingen (p maal q) worden opgesteld, waarbij de resultaten worden gemeten door vooraf afgesproken kwaliteitsindicatoren zoals het aantal heropnames voorkomen of de tevredenheid van patiënten met de geleverde zorg.

Daar waar afschaffing van het eigen risico voor de bühne wordt gebracht als een investering in bestaanszekerheid kan het die juist aantasten. Politici die bestaanszekerheid willen borgen, investeren in waardegedreven zorg.

Door Barbara Baarsma, chief economist bij PwC en hoogleraar toegepaste economie aan de UvA en Fiona Koster, Senior Health Economics Consultant bij PwC en promoveert binnenkort op een onderzoek naar waardegedreven zorg