Hoewel technologische vooruitgang vaak leidt tot efficiënter werk en meer productiviteit, zijn er sectoren waar de impact ervan minder vanzelfsprekend is. De zorgsector is daar een goed voorbeeld van. Ondanks innovaties blijft de zorg kampen met stijgende kosten en toenemende werkdruk, terwijl productiviteitswinst beperkt lijkt te zijn. Dit is grotendeels te verklaren door een economisch principe dat bekendstaat als de Baumol’s cost disease.

Kosten versus zorgen

De ziekte van Baumol is een fenomeen dat in de jaren zestig door de econoom William Baumol werd geïdentificeerd. Het beschrijft hoe in bepaalde sectoren, met name in de dienstensector, de loonkosten blijven stijgen zonder dat de productiviteit evenredig toeneemt. Dit komt doordat deze sectoren afhankelijk zijn van menselijke arbeid die moeilijk te automatiseren is. In sectoren zoals de productie-industrie kunnen machines en technologie worden ingezet om de productiviteit te verhogen. Daardoor dalen de kosten per eenheid. Dit is echter veel lastiger in sectoren zoals de zorg, waar persoonlijke interactie en menselijke vaardigheden cruciaal zijn.

In de zorgsector manifesteert Baumol’s cost disease zich sterker dan in veel andere sectoren, omdat de zorg grotendeels afhankelijk is van menselijke arbeid. Een verpleegkundige die een patiënt verzorgt of een arts die een diagnose stelt, kan niet zomaar vervangen worden door machines. Dit betekent dat de loonkosten blijven stijgen, terwijl de productiviteit minder snel toeneemt.

AI als symptoombestrijding

AI biedt veelbelovende oplossingen voor de zorgsector, vooral op het gebied van administratieve taken en voorspellende analyses. Waar artsen en verpleegkundigen nog steeds kampen met een hoge werkdruk en toenemende kosten, kan AI administratieve lasten verlichten en sneller diagnostische inzichten bieden. In andere sectoren, zoals technologie en productie, heeft AI al geleid tot aanzienlijke productiviteitsstijgingen door automatisering van routinetaken en het verminderen van fouten. Deze technologische vooruitgang heeft bedrijven efficiënter en concurrerender gemaakt, wat een sterk contrast vormt met de tot nu beperkte productiviteitsgroei in de zorg, waar de menselijke component een cruciale rol blijft spelen.

Toch zijn er mogelijkheden om AI in de zorgsector effectief te benutten en de ziekte van Baumol te genezen. Door routinematige processen te automatiseren, kunnen zorgverleners zich richten op het menselijke en complexe aspect van hun werk, zoals patiëntencontact en besluitvorming. Om deze overgang succesvol te laten verlopen, is er echter meer nodig dan technologische innovatie: scholing, beleidsmaatregelen, subsidies, strategieën om AI breed toe te passen en een duidelijke aanpak om de verandering aan te laten slaan bij zorgprofessionals, kunnen ervoor zorgen dat AI bijdraagt aan productiviteitswinst en betere zorgresultaten.

Het nieuwe Nederlandse regeerprogramma erkent de uitdagingen van de zorgsector, met name op het gebied van stijgende kosten en een groeiend tekort aan zorgmedewerkers. In dit licht wordt kunstmatige intelligentie (AI) gezien als een potentiële oplossing voor de stijgende administratiedruk en personeelstekorten. Zo is een belangrijke doelstelling van het kabinet om de administratietijd in de zorg tegen 2030 te halveren. Dit wordt mogelijk gemaakt door AI-technologieën zoals automatische samenvattingen van patiëntendossiers en gegenereerde conceptbrieven voor zowel medische professionals als patiënten. Een praktijkproef toonde al aan dat AI de administratietijd om medische dossiers samen te vatten kan terugbrengen van zeven minuten naar slechts 16 seconden.

Balanceren tussen technologie en menselijke zorg

De inzet van AI wordt gezien als een revolutionaire stap die niet alleen de administratieve lasten zal verlichten, maar ook meer tijd vrijmaakt voor directe patiëntenzorg. Dit past binnen het bredere kader van het kabinet om technologische innovaties te stimuleren en productiviteitsverhoging in de zorg te bevorderen, zonder dat er steeds meer zorgpersoneel nodig is. Door dergelijke AI-oplossingen structureel te integreren in de dagelijkse zorgprocessen, verwacht het kabinet de druk op de zorgmedewerkers te verminderen en tegelijkertijd de kwaliteit van zorg te verbeteren​.

AI is een krachtig instrument om de zorgsector te transformeren en mogelijk de ‘ziekte van Baumol’ te genezen. Door de administratieve taken te automatiseren en de werkdruk op zorgverleners te verlichten, maakt AI ruimte voor zorgprofessionals om zich te richten op wat echt belangrijk is: de zorg voor patiënten. Deze ontwikkeling kan het zorginfarct, veroorzaakt door stijgende kosten en een tekort aan personeel, helpen verlichten. Zoals schrijfster Joanna Maciejewska treffend opmerkt: “I want AI to do my laundry and dishes so that I can do art and writing, not for AI to do my art and writing so that I can do my laundry and dishes.”

Dit benadrukt het doel van AI: niet het vervangen van menselijke zorg, maar juist het versterken ervan door repetitieve taken over te nemen. Met de juiste inzet kan AI een essentiële rol spelen in het herstellen van balans in de zorgsector en het voorkomen van een overbelasting van het systeem, terwijl de menselijke kant van zorgverlening centraal blijft staan.

Door Giel van Weezel, analist, afgestudeerd in Technische Geneeskunde en Technische Bedrijfskunde aan de Universiteit Twente, specialisatie AI