Verpleeghuizen krijgen een steeds specifiekere functie binnen de zorgketen. Waren ze vroeger breed toegankelijk, nu zijn ze een schaarser goed. Wie krijgt er in de toekomst nog zo’n schaarse plek in het verpleeghuis? De focus verschuift van langdurig verblijf naar kortere, intensieve zorgperiodes voor de meest kwetsbare ouderen. Dat vraagt om herbezinning: hoe kan het verpleeghuis niet alleen zorg, maar ook welzijn ondersteunen? Wordt het verpleeghuis een gespecialiseerde zorginstelling, een integraal onderdeel van de wijk, of zelfs een netwerk van kleinschalige woonvormen?
De Impuls voor de Zorg verkent zes scenario’s.
1. Kleinschalig wonen voor mensen met dementie
De afgelopen decennia is de dementiezorg verschoven van grootschalige instituten naar kleinschalig groepswonen met een huiselijke setting. Dit model biedt een betere kwaliteit van leven, maar roept vragen op over medische zorg, de organisatie van nacht- en weekenddiensten en de haalbaarheid van uitsluitend kleinschalige woonvormen. Clustering binnen wijken of een satellietmodel kan oplossingen bieden, mits er sterke samenwerking is met gemeenten, woningcorporaties en private partijen.
2. Verpleeghuis als buurtcentrum in zorgnetwerk
Het verpleeghuis als middelpunt van een zorgzame community in de wijk, waar ouderen zorg, dagbesteding en sociale activiteiten vinden. Alzheimer Nederland schetste in de zomer van 2023 al zo’n ecosysteem, met onder meer een Community Manager en een kleine, dementievriendelijke buurtsuper. Naasten en vrijwilligers spelen hierin een belangrijke rol en samenwerking met eerstelijnszorg (specialist ouderengeneeskunde in de huisartspraktijk) en welzijnsorganisaties is essentieel.
3. Herstelcentrum en revalidatiespecialist
Het verpleeghuis als specialist in revalidatie en herstel, met korte verblijfsduur en een focus op terugkeer naar zelfstandigheid of doorstroom naar lichtere zorg, zoals thuiszorg met extra multidisciplinaire zorg indien nodig. Denk aan concepten als reablement en positieve gezondheid, gericht op het herstel van beperkingen of stoornissen en het (opnieuw) aanleren van vaardigheden of gedrag. Dit multidisciplinaire model helpt ouderen sneller terug te keren naar huis, en versterkt de samenwerking met ziekenhuizen en eerstelijnszorg.
4. Multidisciplinair centrum voor complexe doelgroepen
Ook in de toekomst zal het nodig blijven: 24/7 behandeling en verzorging bij complexe (multi-)problematiek, waarvoor een specialist ouderengeneeskunde of gedragswetenschapper nodig is. Dat kan een gespecialiseerde setting zijn die niet herstel als doel heeft, maar het voorkomen van verergering of het ontstaan van nieuwe problemen. Een multidisciplinair team werkt daarin samen aan langdurige coördinatie, voortdurende afstemming en 24/7 supervisie. Dit scenario vergt nauwe samenwerking met ziekenhuizen, ggz-instellingen en gespecialiseerde zorgteams.
5. Het digitale verpleeghuis
Slimme technologie, zoals telemonitoring en AI-ondersteunde zorg, verlengt zelfstandig wonen en maakt flexibele zorg op afstand mogelijk. Het verpleeghuis fungeert hierbij als vangnet voor fysieke zorg. Dit scenario is vooral geschikt voor somatische cliënten die nog enigszins zelfredzaam zijn. Warme technologie staat centraal, denk aan virtuele zorgassistenten, VR-gestuurde revalidatie, teleconsult en sensortechnologie om de gezondheid te monitoren.
6. Het verpleeghuis als hospice
Als de zorg thuis versterkt wordt en de zorgzwaarte en ligduurverkorting in verpleeghuizen toenemen, zou dat kunnen leiden tot een scenario dat verpleeghuizen vooral (palliatieve) zorg in de eindfase gaan bieden. Dat vergt een andere kijk op de kwaliteit van bestaan, met andere vormen van zorg. Het accent moet dan liggen op comfort en welbevinden, op waardig sterven en goede ondersteuning van naasten, inclusief nazorg na het overlijden van de naaste.
Strategisch kiezen voor verpleegzorg in de toekomst
De ouderenzorg staat op een kantelpunt. Elk scenario vraagt om een andere benadering van infrastructuur, samenwerking, personeel en financiering. De toekomst ligt waarschijnlijk in een mix van modellen, afhankelijk van regionale behoeften. Cruciaal is een verschuiving van zorg naar welzijn en technologie, waarbij verpleeghuizen niet alleen zorginstellingen zijn, maar knooppunten in een breder ecosysteem. En waarbij samenwerking tussen zorgverleners, gemeenten en burgers de sleutel vormt. Daar ligt de toekomst!
De vraag is niet óf verpleeghuizen veranderen, maar hoe we ze actief vormgeven. Nu is het moment om scenario’s te vertalen naar strategische keuzes, zodat de ouderenzorg toekomstbestendig blijft.
Bent u klaar om de koers uit te zetten?
Door: Robbert Huijsman, adviseur bij De Impuls voor de Zorg te Zeist en hoogleraar Innovatie & Implementatie in Dementiezorg (I2-Dem) aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
