U kent die schreeuwlelijk wel van een bekende supermarkt in elektronica en zijn slagzin. Die komt erop neer dat je overal je voordeel moet zoeken, dat je vooral geen dief van je eigen portemonnee moet zijn, en dat je alles zo veel mogelijk moet uitbuiten. En geef hem eens ongelijk. Wat hij doet is niets anders dan u opdragen u als echte homo economicus te gedragen. Dat uitgangspunt wordt niet alleen gehanteerd in de echte marktsector, maar geldt evenzeer voor andere sectoren waar consumenten zijn die diensten en producten afnemen. Dus ook in de sector zorg.

Uitbaten van verzekeringen

Dat calculerende gedrag van de consument is in de verzekeringswereld welbekend. Men noemt dat daar moral hazard, ofwel het uitbaten van de verzekering uit opportunisme. ‘Ik ben toch niet gek! Ik ben toch verzekerd! Ik betaal toch niet voor niks premie!’ zijn daarbij behorende uitdrukkingen. Die houding leidt vaak tot onnodige ‘schade’-uitkeringen die bij een ander mechanisme veel minder zouden zijn. Men kan dergelijke uitwassen onder meer tegengaan door een eigen risico in te stellen, korting bij goed gedrag te geven, en maxima te stellen aan uitkeringen. Kortom een uitgebreid arsenaal aan instrumenten is beschikbaar om dit verschijnsel in de wereld van de verzekeringen zoveel mogelijk in te tomen. Het blijft echter een hardnekkig probleem.

Uitnodigende subsidiesystemen

Nu zou je zeggen dat de overheid toch ook goed op de hoogte is van dit verschijnsel. Indien dat het geval is, dan zou ook de overheid allerlei maatregelen moeten inbouwen bij subsidiesystemen om dat moral hazard tegen te gaan. Dat is niet alleen van belang om de kosten ervan in de hand te houden, maar ook voor het behoud van draagkracht voor dat soort regelingen op grond van de solidariteitsgedachte. Immers hoe meer misbruik en oneigenlijk gebruik er plaatsvindt, hoe minder de mensen geneigd zijn premies en belastingen hiervoor op te brengen.

Welnu, het is soms verbazingwekkend hoe weinig de overheid in de vormgeving van zijn regelingen daar aandacht aan besteedt. Ja, zelfs het tegenovergestelde bewerkstelligt door regelingen te maken die gewoon uitnodigen tot uitbaten. Laten we twee regelingen in de zorg op de korrel nemen.

Hier is geld te verdienen

Ten eerste de regelingen voor kinderopvang. Ik beperk mij omwille van de beknoptheid tot dat deel van de regeling waarbij verwanten of andere lieden dan de ouders, de opvang van een kind ter hand nemen. Neem opa en oma die bereid zijn een of twee dagen op te passen. Die kunnen daar gewoon geld voor krijgen. De redenering is dat zoiets goedkoper is dan reguliere kinderopvang en dat het de opa’s en oma’s zou stimuleren op te gaan passen. Die regeling is uit de hand gelopen. En geen wonder, al die opa’s en oma’s dachten bij zichzelf: hier is geld te verdienen. En als zij dat niet dachten, dan kwamen hun kinderen wel met dat idee, met in hun achterhoofd de hoop dat opa en oma dat geld wel doorsluizen naar de kinderen. En als beide partijen niet op dat idee kwamen, dan werden ze wel bestookt met folders van bemiddelingsbureaus, die dat varkentje wel even zouden wassen, uiteraard met aftrek van hun kosten en eigen marges. Kortom er is een hele industrie ontstaan rond de kinderopvangregeling. En dat had de overheid allemaal kunnen voorzien als men wat beter had geluisterd naar de reclameuitingen die hierboven zijn vermeld. Die marketingjongens kennen hun target group namelijk wel heel goed.

Grote naïeviteit

Een tweede regeling die opvalt door de hoge mate van moral hazard is die van het pgb. Ook hier is weer sprake van een grote naïviteit: de politieke achtergrond was gelegen in het uitgangspunt van de zelfsturende patiënt: de patiënt die voor zijn eigen behoeften zijn eigen zorg organiseerde. Niets mis mee , maar dan moet hij ook de rekening voor zijn kiezen nemen. Dan pas kan de consument/patiënt de kosten en baten van zijn zorgbevrediging goed afwegen. Maar dat is niet het geval. De rekening gaat naar de collectieve verzekering, de AWBZ. Ook deze regeling heeft geleid tot allerlei minder geslaagde fenomenen. Je eigen moeder gratis verzorgen, dat doe je niet meer, je bent wel gek! Daar is een pgb voor. Een middagje op stap met een verwante patiënt, dat is begeleiding, daar krijg je geld voor! En mochten er mensen zijn die niet op zulke lumineuze ideeën komen, dan zijn daar weer de bemiddelingsbureaus, die alles voor je regelen met aftrek van hun kosten en marges. Ja, bij dit soort regelingen biedt de marktsector voldoende mensen aan die deze regelingen helpen uitbaten. Ze worden nog hogelijk gewaardeerd ook, want ze helpen die arme cliënten toch zo fijn. En ze zorgen ook dat de rekening op de bestemde plaats komt. Wat wil een mens nog meer?

Tja, het loopt tegen het einde van het jaar en Sinterklaas en de Kerstman zijn al weer bijna uit het zicht verdwenen. Maar maakt u zich geen zorgen: de politiek is het hele jaar aanwezig.

Prettige feestdagen,

Rob Scheerder