Uiteraard wachten politiek, gemeenten, verzekeraars en aanbieders op definitieve oordelen, maar het moment waarop die kunnen worden geveld, ligt helaas nog ver voor ons. Het kost sowieso meer tijd dan twaalf maanden alvorens je iets zinnigs over de effecten van stelselwijzigingen kunt zeggen. Zo is pas recentelijk zichtbaar dat de gewenste effecten van de invoering van de zorgverzekering in 2006 beginnen op te treden. Een oordeel over de AWBZ-decentralisatie, dat kan worden onderbouwd met kwantitatieve gegevens, is echter nu ook niet mogelijk omdat met name de administraties van gemeenten dramatisch achterlopen. Betrouwbare cijfers over uitgaven zijn daarom überhaupt nog niet beschikbaar. Op zich een ernstig feit. Toch zijn er wat eerste indrukken op basis van wat er feitelijk op de zorg-werkvloer gebeurt. En dat zijn bepaald opvallende tendensen. Enkele ervaringen van onze organisatie kunnen dit illustreren.

Maatwerkvoorziening
De overheveling van de begeleiding naar de gemeenten is op veel plaatsen gepaard gegaan met de invoering van zogenoemde ‘sociale teams’. De idee hierachter is dat burgers met een begeleidingsvraag eerst met generalisten van, of ingehuurd door de gemeente, op wijkniveau onderzoeken of professionele begeleiding wel nodig is. Als dat het geval is, kan een professionele aanbieder worden ingeschakeld. Dit wordt in de Wmo een maatwerkvoorziening genoemd. Wat opvalt is dat dergelijke maatwerkvoorzieningen het afgelopen jaar nauwelijks zijn ingeroepen. Het aantal keren dat is doorverwezen naar professionals om mensen te ondersteunen, is vele tientallen procenten lager dan onder het regiem van de AWBZ. Dit kan in principe twee dingen betekenen. De negatieve uitleg is dat burgers die begeleiding nodig hebben, onterecht worden afgewezen of onnodig lang door het sociale team van de gemeente worden ‘vastgehouden’. In dat geval wacht ons een explosie van zorgvragen in de komende twaalf maanden. De problemen van deze mensen gaan immers niet vanzelf over; ziekenhuizen, huisartsen en wijkagenten zullen dan de consequenties de komende twaalf maanden voor hun kiezen krijgen. Maar het kan ook zo zijn – en dat is de positieve uitleg – dat de sociale teams juist zeer effectief blijken te zijn. En dat dus, zo zullen de voorstanders van deze uitleg aanvoeren, de verzorgingsstaat van weleer veel te vaak burgers met te dure zorg pamperde…

Overschrijding
Een soortgelijke kwestie doet zich voor bij de decentralisatie van de thuiszorg van de AWBZ naar de zorgverzekeraars. Het kabinet heeft bij monde van staatssecretaris Van Rijn deze zorg overgeheveld gelijktijdig met een bezuiniging van 15 procent op de persoonlijke verzorging. Gaat dat zo makkelijk, hoor ik u denken. Nee, niet zomaar want de voorziene zorg, die de zorgverzekeraars hadden afgesproken voor 2015, is inderdaad overschreden. De conflicten tussen verzekeraars en thuiszorgaanbieders die dit najaar ruim de pers haalden, zijn daar het gevolg van. Blijkbaar waren de budgetten te krap vastgesteld. Maar die overschrijding bedroeg geen 15 procent; eerder een getal dat ergens tussen de 5 en 10 procent ligt. Kortom, een behoorlijke portie persoonlijke verzorging – over de duim ergens tussen de 150 en 300 miljoen – is met een simpele pennenstreek in een jaar tijd van de Nederlandse zorgbodem verdwenen.

Ook de overdracht van de intramurale zorg en verpleging van de AWBZ naar de Wet langdurige zorg laat deze tendens zien. Dat er geen verzorgingshuisplaatsen meer te krijgen zijn – een maatregel van twee jaar eerder – betekent blijkbaar niet dat de behoefte aan thuiszorg explodeert.

Waakzaamheid geboden
Het is inderdaad te vroeg om te oordelen. Het kan zijn dat het ergste in de Nederlandse thuiszorg nog moet komen. Evengoed kan het zijn dat de AWBZ een geweldige luchtballon blijkt te zijn geweest. De Nederlandse verzorgingsstaat loopt met een klap leeg en de behoefte aan professionele zorg en begeleiding thuis is, als het erop aan komt, stukken minder dan wij al die jaren hebben gedacht. Het zal echter nog enige tijd duren voordat de geschiedenis een van beide verklaringen gelijk geeft. Ondertussen is waakzaamheid geboden voor al die mensen die nu achter de geraniums blijven zitten of op straat zwerven, want de kans is niet gering dat de bezuinigingen achter de decentralisatie van de AWBZ achteraf duurkoop blijken te zijn geweest.

Jeroen van den Oever is directievoorzitter van Fundis, een groep van zorgbedrijven in Zuid-Holland.