De overheid heeft in onze zorg veel in de melk te brokkelen. Zij bepaalt niet alleen wat voor zorg we mogen ontvangen, maar ook wie die mag leveren en hoe die geleverd moet worden. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn we de overheid gaan beschouwen als de bepalende partij van onze gezondheidszorg. Dat komt doordat de zorg in Nederland grotendeels wordt gefinancierd door verzekeringssystemen die de wetgever heeft bepaald. De kern van die systemen is de door de politiek bepaalde omvang van het verzekeringspakket, waaraan we allemaal solidair meebetalen. Dat laatste is de crux van het systeem want daarmee wordt de gezondheidszorg in ons land als een collectief goed beschouwd en over collectieve goederen gaat nou eenmaal Vadertje Staat, lees: de politiek.

Invloed van de overheid

Zoals bekend hebben politici het serieuze voornemen om in de komende jaren twintig procent op de collectieve uitgaven te bezuinigen, ook op de zorg. Nu de betaalbaarheid van de zorg onder druk komt te staan, ontstaat er een interessant vraagstuk: hoeveel invloed mag de overheid zich nog toe-eigenen over zorg die niet meer publiek wordt gefinancierd? Wie bepaalt bijvoorbeeld over straks wegbezuinigde ouderenzorg waar iemand recht op heeft, wie die zorg mag leveren en onder welke omstandigheden?

De eerste vraag is het makkelijkste te beantwoorden en werd onlangs mooi geïllustreerd door een Gronings voorbeeld. Een luxe douchebeurt of een begeleide wandeling door het stadspark zijn geen onderdeel meer van de vorig jaar ingevoerde zorgzwaartepakketten. Maar als je er privé voor bijbetaalt, is die zorg wel te krijgen. Thuiszorgleveranciers zijn immers private instellingen die naast publiekrechtelijke regelingen ook privaatrechtelijke diensten mogen leveren. Geen Vadertje Staat-lief die daar wat aan kan verbieden. En evenzogoed geldt dat voor de pil, de maagzuurremmers en de borstvergroting als die uit het pakket gaan.

Zwarte betaling

De tweede vraag – wie mag de zorg leveren – is ingewikkelder. In de ouderenzorg zijn er bijvoorbeeld door de wetgever bepaalde voorbehouden handelingen die alleen een medisch geschoold persoon mag uitvoeren. Maar er is ook veel ouderenzorg die daar niet onder valt. Daar kunnen dan mantelzorgers en vrijwilligers ook goed werk doen. Maar wat te zeggen van ongeschoolde arbeidsimmigranten of van buren die tegen zwarte betaling oma een paar uurtjes helpen? Een zwarte betaling is fiscaal nog aan te pakken, maar in veel andere gevallen zal de overheid het nakijken hebben. Wegbezuinigde zorg zal onderhevig worden aan beroepsinflatie en zal verschijnen op de private markt van allerlei verschillende soorten zelfbetaalde diensten. De overheid zal op de kwaliteit daarvan geen grip meer hebben.

Controle door inspectie

En ten slotte de vraag hoe geprivatiseerde zorg geleverd wordt. Welke veiligheidseisen kan bijvoorbeeld de inspectie nog stellen? Ter illustratie het plan van de overheid om het wonen-deel uit de AWBZ te halen. Burgers moeten dan zelf gaan betalen. Op zich is het plan een logische ontwikkeling die maatschappelijk veel steun krijgt, maar het gevolg ervan is dat de inspectie feitelijk haar grip op de veiligheidseisen verliest. Immers somatische cliënten gaan dan zelf huren in een soort groepswoning; feitelijk ontvangen zij daar thuiszorg en niet meer intramurale zorg zoals nu nog het geval is. De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft over de thuissituatie van mensen echter niets te vertellen. Als de overheid het wonen van somatische cliënten niet meer financiert uit de AWBZ vervalt daarmee dus ook het toezicht dat de Inspectie tot op heden kon uitoefenen.

Uitbreiden overheidsmonopolie

Drie voorbeelden die aantonen dat door te bezuinigen op het pakket de invloed van de overheid zal afnemen. Opvallend is wel dat politici momenteel de indruk wekken dat het overheidsmonopolie op de gezondheidszorg eerder mag worden uitgebreid dan dat het moet worden beperkt. Een mooie paradox want door de overheidsfinanciën ingegeven pakketmaatregelen hebben juist het tegenovergestelde effect. Het is niet zozeer de marktwerking als wel de eigen bezuinigingsdrift die de figuurlijke poten onder het staatsmonopolie in de zorg vandaan zaagt.

Jeroen van den Oever, bestuurder Vierstroom Gouda