Hogere kosten en meer regeldruk worden genoemd als bezwaren  tegen de inrichting van cliëntenraden zoals het Wetsvoorstel medezeggenschap cliënten zorginstellingen (Wmcz 2018) voorschrijft . Een nogal populistisch argument als excuus om cliëntenmedezeggenschap niet goed te hoeven regelen. Hoge kosten en regeldruk zijn weliswaar een groot probleem in de zorg. Maar de kosten en regeldruk die cliëntenmedezeggenschap met zich meebrengen, vallen in het niet bij alle andere regels, wetten, protocollen en systemen in de zorg. Cliëntenmedezeggenschap zou boven alle discussie verheven moeten zijn en de kosten ervan volstrekt legitiem: de cliënt staat immers centraal?

Cliënten en cliëntenraden hebben natuurlijk recht op een ‘fair trial’. Maar de Branche Organisatie Zorg (BOZ) is bang voor juridisering, langdurende processen en hoge kosten. Een steek in het hart van veel cliëntenraden om de langverwachte en zwaar bevochten wettelijke rechten van cliënten en cliëntenraden af te wijzen met als argument meer kosten en meer werk. Het geeft goed weer waar het spanningsveld tussen bestuurders en cliëntenraden ligt. Dit tegenargument van de bestuurders suggereert dat cliëntenraden niet kostenbewust zijn en het bestuurders graag moeilijk maken.
Volgens een recente wijziging in het wetsvoorstel krijgen cliëntenraden ondersteuning/begeleiding bij een gang naar de Landelijke Commissie van Vertrouwenslieden niet meer vergoed. Waarschijnlijk een maatregel om bezorgde bestuurders tegemoet te komen. Dit leidt zelfs tot regelrechte rechtsongelijkheid. Ter illustratie een recente casus. De Ondernemingskamer heeft op verzoek van de centrale cliëntenraad een onderzoek bevolen naar zorginstelling  DeSeizoenen. DeSeizoenen wordt bijgestaan door twee advocaten van een groot ‘Zuidas-kantoor’. De raad van commissarissen van DeSeizoenen heeft zich – zonder twijfel ook op kosten van DeSeizoenen –  in de strijd gemengd en laat zich bijstaan door twee advocaten van een ander groot kantoor aan de Zuidas. Twee dure kantoren, met minimaal vier kostbare advocaten, ondersteunen het verhaal van De Seizoenen. Tegen een dergelijke overmacht moet de cliëntenraad  het dus opnemen. En dat is geen uitzondering. Niet alleen bij de Ondernemingskamer en de gewone rechter, maar ook bij de Landelijke Commissie van Vertrouwenslieden komt dit regelmatig voor. In precies dezelfde zaak troffen partijen elkaar al bij de Landelijke Commissie. En wie stond DeSeizoenen bij? Uiteraard diezelfde top advocaten.

Er is nadrukkelijk niets mis met het inwinnen van deskundig advies, door welke partij dan ook. Maar wil men de cliëntenraden werkelijk een serieuze plek geven in de medezeggenschap, dan moet men hun dezelfde kansen en mogelijkheden geven als de instellingen, hun bestuurders en toezichthouders. Als een instelling zich van juridisch advies en bijstand bedient omdat deze verantwoording moet afleggen over het beleid, dan moet een cliëntenraad dat ook kunnen doen. Zonder discussie of gedoe. Alleen dan ontstaat evenwicht en kan medezeggenschap echt werken.
Dat is heus niet automatisch een recept voor kostbare juridische procedures.  Cliëntenraden zijn geen makke schapen die hun adviseurs blanco cheques uitschrijven. Juist cliëntenraden beseffen heel goed dat elke cent maar een keer kan worden uitgegeven voor hun familielid of naaste. Het gelijktrekken van de positie van de cliëntenraad zal dan ook eerder louterend werken. Immers,  wanneer bestuurders weten dat een cliëntenraad dezelfde toegang heeft tot deskundig advies als zijzelf, zal men juist zorgvuldiger omgaan met medezeggenschap.

Marika Biacsics – van der Horst, Netwerkvoorzitter Netwerk Cliëntenraden Zorg