Aanbieders van gezondheidszorg zijn nu nog druk bezig met de gevolgen van de pandemie. En dat zal misschien ook nog wel even duren. Wat daarna komt is onzeker. Maar enkele contouren daarvan worden inmiddels wel zichtbaar. In Zoetermeer beginnen we een idee te krijgen van de nieuwe spelregels in de gezondheidszorg. We zien doorbraken in een paar weken tijd, waar in de afgelopen jaren nauwelijks voortgang werd geboekt. Lessen die vermoedelijk breder in het land spelen of dat zullen gaan doen.

Toenemende zorgvraag

Het zorgveld in Zoetermeer kent een specifieke samenstelling. Een algemeen ziekenhuis, één organisatie waar alle huisartsen, apotheken en een groot deel van de overige eerstelijns-hulpverleners bij zijn aangesloten, twee ggz-instellingen en relatief grote ouderenzorginstelling met thuiszorg en verpleeghuiszorg. De partijen kennen elkaar goed en zijn samen met andere organisaties in de stad al enkele jaren op zoek naar manieren om de zorg voor Zoetermeerders te vernieuwen en toekomstbestendig te maken. Met name de grote vergrijzingsgolf die op de stad af komt vraagt om nieuwe antwoorden: de krapte aan zorgpersoneel en de beperkte financiële middelen maken dat het zorgsysteem niet zal kunnen meegroeien met de toenemende zorgvraag als gevolg van de ouder wordende Zoetermeerse bevolking. Dat is een uitdaging waar de partijen al enige tijd samen mee worstelen.

Geschiedenis schrijven terwijl je nog midden in de gebeurtenis zit is lastig. Maar toch zijn er nu al ontwikkelingen zichtbaar die – in ieder geval in Zoetermeer maar wij vermoeden ook elders – consequenties gaan krijgen. We noemen er hier vijf.

Zorgconsumptie

Vanaf de start van de lockdown heeft een groot aantal patiënten en cliënten afgezien van zorg. Nogal wat mensen verkiezen sindsdien ondersteuning door mantelzorg boven professionele wijkverpleging, de hulp in de huishouding wordt door kwetsbare ouderen nogal eens afgezegd en het ziekenhuis krijgt aanmerkelijk minder acute zorgaanvragen. Uiteraard valt deze zorguitval op het eerste gezicht goed te verklaren, maar dan toch eigenlijk ook weer niet. Kunnen al deze mensen zonder zorg? Is de angst om besmet te raken sterker dan hun ziekte, hun beperking of het noodlot, dat toch niet minder hard toeslaat dan anders? De zorgconsumptie, die de afgelopen jaren onverstoorbaar door hoog- en laagconjunctuur heen gestaag bleef toenemen, blijkt nu plotseling toch heel erg beïnvloedbaar. Dit verschijnsel vraagt om nader onderzoek.

Personeel

Een dergelijk patroon deed zich ook voor op de arbeidsmarkt, maar dan omgedraaid. De coronacrisis motiveerde binnen twee weken talloze oud-collega’s, vroeg-pensionado’s en veel niet in de zorg opgeleide Nederlanders om zich aan te melden voor werk in onze organisaties. Ook hier geldt op het eerste gezicht dat dit logisch is want er is immers nood aan de man. Maar waar waren al die mensen toen we de afgelopen jaren nood aan de man hadden, toen de zorg op verschillende manieren in het gedrang kwam bij gebrek aan personeel in de ouderenzorg? Blijkbaar is er veel onbenut potentieel in Nederland dat zich heel nuttig kan maken in de gezondheidszorg; zeker als in de komende jaren de vergrijzing verder toeneemt en de druk op het zorgsysteem ons allengs parten gaat spelen. De vraag is: hoe verleiden we potentiële zorgmedewerkers, ook als de crisis van het 8 uur-journaal is verdwenen?

Technologie

Zorgwerkers zelf blijken in crisistijd overigens ook hordes te nemen die voorheen onneembaar leken. Dit valt met name op bij de toepassing van nieuwe technologie. Beeldbellen met patiënten bijvoorbeeld is plotseling voor nogal wat collega’s normale praktijk geworden. Veel patiënten van specialisten en huisartsen hoeven nu niet naar het ziekenhuis of de praktijk te komen om zo toch goed contact te hebben met hun arts. De eerste corona-apps zijn gelanceerd en een Amsterdams ziekenhuis houdt op afstand corona-symptomen in de gaten. Maar met name de zorg voor chronisch zieke patiënten kan eigenlijk heel gemakkelijk grotendeels op afstand worden geleverd. Onze artsen en wijkverpleegkundigen staan daar nu voor open. Iets wat zeker een vervolg gaat krijgen nadat wij straks allemaal ons vaccin-spuitje tegen corona hebben mogen ontvangen.

Regionale samenwerking

Wat ons in Zoetermeer met name opvalt, is hoe makkelijk wij elkaar als zorgaanbieders kunnen vinden onder hoogspanning. De pandemie noodzaakt tot korte en snelle slagen, coördinatie en actie. Het gebeurde in ons midden spontaan en zonder blikken of blozen. Informatie over capaciteit en bezetting werd bij elkaar gebracht, geanalyseerd en gedeeld; opvang van patiënten en cliënten over de muren van organisaties heen was binnen een dag geregeld, een apart COVID-centrum met 32 plaatsen was er binnen een week en hetzelfde geldt voor een apart Corona Centrum dat in samenwerking tussen huisartsen en ziekenhuis werd opgericht. Regionale samenwerking is dus heel goed mogelijk. En werkt! Het is niet nodig dat een overheid met militaire precisie een regio aanstuurt daar waar zorgorganisaties elkaar goed kunnen vinden. Wij willen in Zoetermeer toe naar het voortzetten van deze samenwerking, uiteraard samen met gemeente, verzekeraars en natuurlijk de inwoners van de stad en dan in een wat vastere vorm. Er zijn stellig functies van de gezondheidszorg in een regio die dit soort coördinatie en samenwerking verdienen.

Vrije markt?

En dat brengt ons ook bij de vijfde trendbreuk, die zich in de afgelopen jaren al begon aan te dienen maar nu echt manifest wordt. Ons huidige zorgstelsel, met concurrentie tussen zorgaanbieders en tussen zorgverzekeraars, heeft voordelen maar ook beperkingen. Als snelle en gecoördineerde actie noodzakelijk is, dan moeten spelregels van de vrije markt het even ontzien. Als een COVID-centrum er binnen een week moet staan, is een uitgebreide Europese aanbestedingsprocedure of los van elkaar staande inkooprondes van zes met elkaar concurrerende zorgverzekeraars niet functioneel. Het werkt niet als concurrerende zorginkopers elke beroepsgroep en elke instelling in een regio apart contracteren. Als het echt spannend wordt moet het systeem integraal kunnen plannen en regisseren met zorgorganisaties, gemeenten en beroepsbeoefenaren. Dan ontstaat er pas organisatiekracht. De schaal van een grote gemeente à la Zoetermeer met zijn 125.000 inwoners is daarvoor ideaal. Een belangrijk voorwaarde is wel het kunnen uitwisselen en samen analyseren van essentiële informatie of het maken van afspraken over capaciteit en de slimme benutting daarvan. Maar de gezondheidszorg is nog steeds object van toezicht door mededingings- en privacy-autoriteiten, dus hier gaat iets knellen. Een onderwerp dat we snel nationaal met elkaar moeten bespreken. We willen met de kennis van nu beter voorbereid zijn op nieuwe grote uitdagingen straks.

De coronacrisis is dus, naast een drama, ook een vat vol met leerpunten. Als we straks iets meer tijd en aandacht beschikbaar hebben, in Zoetermeer maar ook verderop in Den Haag, dan is het hoog tijd voor een goed gesprek over nieuwe spelregels. Zoetermeer is daarvoor graag de proeftuin.

André Louwen, Stichting Georganiseerde eerstelijnszorg Zoetermeer
Erik Booden, LangeLand Ziekenhuis
Jeroen van den Oever, Fundis