De aangehaalde auteurs spreken over niet-gecontracteerde zorg in het algemeen, maar de kleurrijke kwalificaties betreffen uitsluitend de wijkverpleging en de ggz. Dat zijn qua bestedingen – respectievelijk ruim 3 miljard euro en krap 4 miljard euro per jaar – relatief kleine sectoren in de totale Zvw-begroting van ruim 45 miljard euro per jaar. Met andere woorden: ons wordt gebeurtenissen in twee sectoren voorgehouden die samen slechts 15 procent van de totale kosten beslaan, maar we worden wel verondersteld er conclusies ten aanzien van de volledige 100 procent aan te verbinden.

Maar zelfs binnen die twee sectoren zijn de cijfers over het aandeel niet-gecontracteerde zorg ontluisterend klein. De totale bestedingen aan niet-gecontracteerde Zvw-zorg liggen al jaren rond 1 procent van de genoemde 45 miljard euro. Binnen de ziekenhuiszorg (inclusief zbc’s) gaat het om circa 0,3 procent, binnen de wijkverpleging en ggz om circa 3 procent (2014) tot een kleine 5 procent (2016). Die laatste toename aanduiden als een ‘explosie’ (dixit emeritus hoogleraar Wynand van de Ven) lijkt een tikje overdreven.

Veel te duur

In de teksten komen ook voorbeelden langs van typisch ‘veel te dure’ vormen van niet-gecontracteerde zorg. Bijvoorbeeld in de wijkverpleging, waar het gaat om verschillen in zwaarte van geïndiceerde zorg. Het recente rapportje van Koolman, waarop Trouw zich baseerde, doet vermoeden dat niet-gecontracteerde zorgaanbieders méér zorg verlenen dan gecontracteerden, maar voegt er onmiddellijk aan toe dat het best kan zijn dat gecontracteerde aanbieders minder zorg bieden dan eigenlijk op zijn plaats is. Daar is geen onderzoek naar gedaan. Houdt daarbij in het achterhoofd dat in de wijkverpleging in 2017 rond 300 miljoen euro minder is gecontracteerd dan verwacht en dat zorgverleners het steeds minder naar hun zin hebben op hun werk. Je zou zeggen: reden genoeg voor de zorgverzekeraars om de nakoming van hun zorgplicht en contracteerbeleid in de wijkverpleging eens tegen het licht te houden. Klagen over een vlucht uit de contractering en de betrokkenen via het doen schrappen van artikel 13 Zvw met de blanke sabel terugslaan, lijkt onder dergelijke omstandigheden in ieder geval niet de meest voor de hand liggende strategie.

De voorbeelden van ‘te dure’ niet-gecontracteerde zorg in de ggz liggen hoofdzakelijk op het gebied van evidente onzin (zwemmen met dolfijnen, klankschaaltherapie). Beste zorgverzekeraars: daar bestaat al iets tegen en dat weten jullie best. Jullie hebben het recht om vast te stellen of declaraties doelmatig verleende basisverzekerde zorg betreffen. En dat recht heeft niets met contractering te maken, het is een wettelijke regeling die ook voor niet-gecontracteerd verleende zorg geldt. Ik begrijp best dat jullie het vervelend vinden dat je daarvoor in het geval van niet-gecontracteerde zorg je verzekerde zelf (in plaats van diens zorgverlener) moet aanspreken, maar dat lijkt me geen probleem waar de gemiddelde bonafide ongecontracteerde zorgaanbieder onder zou moeten lijden.

Niet alleen maar nadelen

Kijk nou ook eens van een andere kant naar niet-gecontracteerde zorg. Er zijn voor zorgverzekeraars echt niet alleen maar nadelen aan verbonden:

• In de medisch-specialistische zorg is het creëren van concurrentie in de chronische en planbare zorg op de langere termijn de enige manier voor de zorgverzekeraars om uit de houdgreep van de traditionele geïntegreerde ziekenhuizen te ontsnappen. Dat begint bij startende (en dus meestal ongecontracteerde) aanbieders.
• Het is een kanarie-in-de-kolenmijn. In de oligopsonie waarin de zorgverzekeraars verkeren, bestaat het risico dat omstandigheden ontstaan waaronder zorgaanbieders hun diensten niet meer tegen aanvaardbare kosten kunnen leveren. Dan is een toename van ‘ongecontracteerdheid’ een signaal dat je wellicht iets moet met je contracteerbeleid.
• Die 1 procent niet-gecontracteerde zorg is een bescheiden zandbakje waarin nieuwe ideeën hun waarde kunnen bewijzen. Het garanderen van vrije toegang tot ‘de markt’ (binnen normale randvoorwaarden in de sfeer van fysieke veiligheid, waarvoor we in de zorg de IGJ hebben), behoort eigenlijk niet beargumenteerd te hoeven worden.

Verzekeraars, u heeft belangrijkere dingen te doen. Staak uw gepiep over niet-gecontracteerde zorg, ga moedig voorwaarts met uw belangrijke hervormingswerk en vergeet niet dat het toelaten van creativiteit in grote organisaties een cruciale uitdaging is. Mijn support heeft u. Meestal.

Ivo Knotnerus, zelfstandig adviseur en management controller in de zorg.