Vrijheid en veiligheid van bewoners binnen de kaders van de Wet zorg en dwang (Wzd) vraagt om individuele, creatieve oplossingen waarin de beperkingen zorgvuldig zijn afgewogen en zoveel mogelijk worden vermeden. De meest uitgesproken beperking die rijp is voor ‘ombuigen’, is de gesloten afdeling. Immers, het is een collectieve maatregel die een hele afdeling met bewoners raakt, ongeacht ieders individuele zorgbehoefte.

“Nou”, antwoord ik, “het opendeurenbeleid brengt ook veel werk met zich mee.”

Een zorgvuldige aanpak

Ik was die week te gast bij een familieavond over open deuren in verpleeghuis ‘t Slot in Gameren. Een bevlogen projectleider, een ervaren teamleider zorg, een even ervaren verzorgende en een bestuurder met visie gingen voorop in het gesprek met naasten. Uit de zaal kwam het hele scala aan meningen dat je in het spanningsveld veiligheid versus vrijheid kunt verwachten. Van familieleden die liever gisteren de deur al open willen (“Mijn moeder heeft het over een gevangenis”) tot en met naasten die vooral risico’s zien (“En wat als de lift stuk gaat en m’n vader zit erin?”).

Ook deze zorgaanbieder kent ‘de worsteling’ met het onderwerp, maar legt het accent op een zorgvuldige procesaanpak. Zorg en management ontkennen de risico’s niet, maar erkennen ze en geven ze een plek. En dat gaat niet vanzelf.

Er blijven risico’s

Een ander voorbeeld betreft een bewoner van Sint Jozefoord in Nuland. Meneer loopt dagelijks naar z’n oude woon- en werkomgeving, steekt nog een handje uit de mouwen in de aspergekwekerij die nu van z’n zoon is. De familie trotseert het commentaar van de buren (“Hij woont toch in het verpleeghuis?”).
Het is het ideale plaatje, maar dat ging niet vanzelf. Van oudsher is meneer een buitenmens. Hij werd agressief op zijn vorige woonzorgplek, waar ze geen mogelijkheden zagen om hem voldoende ruimte te bieden. Met de overplaatsing naar Sint Jozefoord is een intensief traject ingezet tot aan de situatie van nu. Dit tot merkbare tevredenheid van meneer en zijn verwanten.

Er zijn en blijven risico’s. Tamara Spermon, specialist ouderengeneeskunde bij Sint Jozefoord, liet op het congres ‘Waardigheid en trots voor de toekomst’ van 4 juli 2023 een luchtfoto zien van de locatie. Ach hoe mooi die bossen. En dat schilderachtige weggetje naar meneers ouderlijk huis. Een kleine streep door de rekening van dit zorgeloze plaatje is de A59 die het pad kruist van meneer op weg van A naar B. Tel daarbij op de fikse heuvels in de directe omgeving van Sint Jozefoord, met de bijbehorende bereikbaarheidsproblemen voor de gps. Dan begrijp je dat de mevrouw bij de receptie het nog steeds spannend vindt als meneer vrolijk op pad gaat. Zij gunt het hem van harte, maar toch…

Bouwen aan bewustzijn

Nog een voorbeeld: zorgaanbieder Laurens in Rotterdam werkt aan een stap-voor-stapbeleid om meer vrijheid voor bewoners voor elkaar te krijgen. Dat is lastig gezien hun stadse omgeving met druk verkeer voor de deur.
Op mijn vraag hoe lang ze daar nu mee bezig zijn, is het antwoord: vier à vijf jaar bouwen aan bewustzijn over onvrijwillige zorg en zoeken naar alternatieven hiervoor. En nog steeds op weg, want de ambitie van deze locatie reikt verder dan de open afdelingsdeur; ze willen ook de buitendeur van het slot.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Gameren, Nuland, Rotterdam: geen locatie is hetzelfde. Het openen van de deuren is veel meer dan alleen een handeling op basis van een idee. Gebouw, ambitie, expertise van medewerkers, opvattingen en inzet van familie: tal van factoren tellen mee op weg naar meer vrijheid voor bewoners. Met in de eerste plaats een shift in ieders mindset: van het vermijden van risico’s naar het erkennen ervan. Zodat de verantwoordelijkheid ook – maar niet uitsluitend – van de professional en de bestuurder is.
Maatwerk voor de cliënt en maatwerk in de aanpak. Een deur kan op veel manieren open.

Door: Jeroen Schumacher, adviseur & coach bij Vilans. Met de campagne open-deuren-beleid wil Vilans laten zien hoe organisaties aan de slag gaan met het openen van deuren.
Lees van dezelfde auteur het blog: De ontwikkeling van goede zorg en dwang binnen de Wzd