Als start een citaat van ChristenUnie: “Nederlanders worden steeds ouder en blijven tot op hoge leeftijd vitaal. Ouderen zijn vaak nog lange tijd actief als vrijwilliger, actieve buur, mantelzorger, maatje of als grootouder. Hun kennis, ervaringen en inzet zijn belangrijk voor ons land. De vergrijzing is daarmee ook een kans. […] Tegelijkertijd is de vergrijzing ook spannend. Er wordt van onze samenleving het maximale gevraagd om voor elkaar te zorgen. Hoe zorgen we ervoor dat ouderen die het niet allemaal zelfstandig meer lukt, de warme zorg en aandacht blijven krijgen die ze verdienen?” DENK zegt ferm: “We voeren een basisnorm in die iedere oudere van liefdevolle zorg verzekert”, met als kop ‘Hoe wij omgaan met onze ouderen is een maatstaf voor onze beschaving’. SGP getuigt dat ook, maar is wat realistischer: “Een simpele oplossing bestaat niet. Daarom is het nodig om op een andere manier naar zorg en ondersteuning te gaan kijken.”

Zoeken met trefwoorden

Het lezen van al die verkiezingsprogramma’s valt niet mee. Ik heb me beperkt tot de vijftien grootste partijen, volgens Peilingwijzer van 26 oktober. Die zijn bij elkaar goed voor ruim 1.550 pagina’s! De omvang varieert van 32 pagina’s bij SP en 46 bij PVV, tot maar liefst 231 pagina’s bij D66. Het is nog wachten op de financiële doorrekening door het CPB, maar er zijn steeds minder partijen laten dat doen. Bezuinigingen lijken aannemelijk, maar spreek dat dan concreet uit.

In al die papierstapels is het een beetje zoeken naar beelden over ouderen en visies op de ouderenzorg. Waarom zijn de politieke partijen zo zuinigjes? Immers, een kwart van het electoraat is 65 jaar of ouder, en het zijn de meest trouwe kiezers (ah, wellicht daarom?!). Eerst maar eens tellen hoe vaak de volgende trefwoorden gemiddeld voorkomen:

• ouderen (17,5 keer; meer dan 25 keer bij BBB, CU, D66 en SGP);
• senioren (2,0 keer; bij zeven partijen niet en relatief vaak bij CU en VVD);
• verpleeghuizen (2,7 keer; alleen bij Denk niet);
• dementie (1,7 keer; bij acht partijen niet).

Waarom is de aandacht voor ouderen en hun vraagstukken deze keer (nog) minder? Vreest men gebrek aan electorale belangstelling (uit peilingen blijkt dat niet)? Is er angst om te erkennen dat de ouderenzorg dreigt vast te lopen (zoals al jarenlang beschreven in vele rapporten) of heeft men onvoldoende visie en plannen voor de grote demografische transities? Het lijkt wel of men de kaarten aan de borst houdt, wellicht doet de huidige status quo minder pijn dan kiezen voor verandering.

Blik op het oudere electoraat

De term ‘oudere(n)’ komt op verschillende manieren voor, als zelfstandig of bijvoeglijk naamwoord of in samenvoegingen zoals ouderenzorg of ouderenmishandeling. De term ‘senior(en)’ is eigenlijk wat sleets, maar wordt in de betreffende programma’s op twee manieren gebruikt. Ten eerste als aanduiding van oudere werknemers. JA21 zegt, niet als enige: “Iedereen is nodig op de arbeidsmarkt, daarom stimuleren wij uitkeringsgerechtigden, niet-werkende partners en senioren om weer toe te treden tot de werkende bevolking.” Bij CDA lezen we: “Juist de senioren brengen veel kennis en ervaring mee, maar als zij eenmaal aan de kant staan, hebben ze veel minder kans op een baan. Dat is onterecht en onacceptabel, helemaal in tijden van krapte. CDA vindt dat senioren sneller en gemakkelijker aan het werk moeten kunnen, en ook langer kunnen doorwerken, o.a. met uitgesteld AOW. Daarom ook: “Senioren krijgen mogelijkheden om digitale vaardigheden aan te leren en te blijven onderhouden.”

Wonen voor ouderen

De tweede toepassing van ‘senior’ is op de woningmarkt. Alom beloftes voor méér seniorenwoningen. SGP toont urgentie: “Het woningtekort is inmiddels een echte woningnood.” De huidige woningen sluiten niet goed aan op de woonbehoeften van mensen, waardoor veel ouderen vastzitten in een te grote woning, aldus onder andere GroenLinks en NSC van Omtzigt. CDA wil een nationaal plan voor de bouw van hofjes voor ouderen, mantelzorgwoningen en een nieuwe vorm van het vertrouwde bejaardentehuis.

ChristenUnie stelt: “Bouw veel en voldoende ouderenwoningen. De opgave voor passende, waaronder dementievriendelijke, woningen voor senioren is groot. De ontwikkeling van deze woonvormen en woningen zijn vast onderdeel van de prestatieafspraken met woningcorporaties.” Daar pleit ook VVD voor, inclusief slimme snufjes voor woonplezier, verlichting van huishoudelijke taken en geschikte woonomgeving.

D66 pleit voor de omkeerhypotheek waarmee je je huis verkoopt aan de bank om het vervolgens te huren. D66 wil ook dat iedere gemeente gaat zorgen voor het toevoegen van seniorenwoningen als verdichting van bestaande buurten zodat ouderen in hun eigen omgeving doorverhuizen. Zo wil DENK aan ouderen een financiële bonus geven als zij verhuizen van een grote naar kleinere woning en pleit PvdD voor fiscale stimulering.

Ook pleiten diverse partijen voor (meer)generatiewoningen, door nieuwbouw en aanpassing van bestaande woningen. FvD licht toe dat generatiewoningen een aantal prangende maatschappelijke problemen gecombineerd aanpakken: pensioenproblematiek, sociale uitsluiting door huidig ouderenbeleid, huisvesting jonge gezinnen, kinderopvang, toename sociale en effectieve veiligheid, daling van zorgkosten. NSC voegt toe: “Gemeenten maken afspraken over gemeenschappelijke ontmoetings­plekken, zowel binnen (bijvoorbeeld buurthuiskamers) als buiten (wijktuinen) waar actief ingezet wordt op de preventie van eenzaamheid.” Volt pleit voor een allesomvattende visie op wonen en leven.

Enkele partijen meer uitgesproken

Gelukkig zijn er wel degelijk enkele partijen die zich explicieter uitspreken over de ouderenzorg. Zo stelt de BBB: “De situatie in de ouderenzorg moet anders. Zo kan niet langer.” Maar wat stelt men dan concreet voor? Mijn komende blogs gaan dieper in op de verkiezingsbeloften voor de ouderenzorg thuis en in verpleeghuizen, en op de ondersteuning van mantelzorg, want de houdbaarheid én noodzaak daarvan is wél doorgedrongen bij de politieke partijen.

Robbert Huijsman, hoogleraar management en organisatie van ouderenzorg (Erasmus Universiteit Rotterdam)