Ondanks de coronacrisis gaat het ons wonderlijk genoeg economisch voor de wind met een historisch lage werkeloosheid en een all time high AEX. Traditioneel verlaat personeel in tijden van financiële voorspoed de zorg. Daarnaast breekt 24/7 beschikbaar zijn menig collega op. Corona zorgt voor de genadeklap: eerst ruim anderhalf jaar onder moeilijke en vooral ongewisse omstandigheden zorg verlenen, nu opnieuw ultieme druk om inhaalzorg te leveren. Voldoende ingrediënten om te vertrekken uit de zorg. Omgaan met schaarste, vooral het tekort aan specialistische verpleegkundigen, wordt een van de grootste uitdagingen voor de ziekenhuiszorg.
Intensieve samenwerking
Aandacht, waardering, ontwikkelmogelijkheden en een betere beloning van vooral verplegenden en verzorgenden is belangrijk. Maar het voorkomt niet dat we gaan vissen in een lege vijver. We zullen ons ook moeten richten op betere benutting van beschikbare capaciteit. Dat vraagt om intensieve samenwerking in de regio. Daarmee hebben we goede ervaring opgedaan in coronatijd, vooral toegespitst op optimale benutting van IC-capaciteit. We kregen voor het eerst zicht op capaciteit in de regio. Het werd volledig transparant waar lege IC-bedden en nog niet bezette bedden op covid-verpleegafdelingen zich bevonden. Dat was wennen, want deze informatie werd voorheen nooit gedeeld. Het past namelijk niet bij de marktwerking in de zorg om je concurrent gedetailleerde informatie over je eigen huis te geven. Corona heeft dit doorbroken. Ik denk dat we op deze weg verder moeten. We moeten toe naar complete transparantie over beschikbare capaciteit in de regio op alle onderdelen van zorg.
Afstappen van marktwerking
Naast continu inzicht in capaciteit en permanente afstemming tussen ziekenhuizen, betekent dit ook dat we als regio, veel meer dan nu het geval is, afspraken moeten gaan maken over de zorgportfolio. Dat kan alleen als we afstappen van marktwerking. Op dit moment mogen we geen onderlinge afspraken over zorgverlening maken. Als we niet komen tot de regionale zorgportfolio, dan is het ieder voor zich en God of Hugo voor ons allen. Dan blijven we concurrenten en houden we ingewikkelde kruideniersdiscussies over uitruil van zorgportfolio. En nog erger, capaciteit wordt niet optimaal benut. Zo’n model van samenwerking gaat alleen lukken als we denken en werken vanuit één strategie en vanuit één portemonnee. Dat is eenvoudig verwoord, maar daarvoor zijn de handen nog niet op elkaar. Het institutionele belang van ieder afzonderlijk ziekenhuis zou in tijden van schaarste ondergeschikt moeten zijn aan het regionale capaciteitsissue. Zorgverzekeraars kopen in de nieuwe wereld zorg in bij combinaties van ziekenhuizen die hun gezamenlijke capaciteit optimaal benutten. Dat is ook een antwoord op het schaarste-vraagstuk.
Biesma heeft een punt als hij van de marktwerking afwil om beter samen te kunnen werken. Hij legt daarbij wel een bijzonder accent op één aspect van het huidige systeem, namelijk dat samenwerking gezien wordt als ongeoorloofde marktmanipulatie. Hij gaat daarbij wel voorbij aan de opbrengst van marktwerking in termen van kwaliteit van zorg, innovatie, klantgerichtheid en specialisatie in kleinere centra.
Een lastige afweging, maar je kunt ook op heel veel manieren samenwerken zonder daarmee de marktregels overboord te zetten.
Je kunt gezamenlijk initiatieven opzetten die een beroep op zorg kunnen beperken, zoals het opzetten van centra voor leefstijltraining en -advies voor chronisch zieken, voor ouderen. Dat vraagt om een beleidsoriëntatie met een langere horizon dan een kabinetsperiode of de houdbaarheid van een ziekenhuisbestuurder.
We zijn in een fase in onze maatschappelijke en economische ontwikkeling aangeland, waar schaarste en rechtvaardige verdeling daarvan vragen om strategische keuzes. Daarin zal de horizon veel verder moeten liggen dan we gewend waren in de waan van de onbeperkte groei.
Schaarste is een vraagstuk van sociale rechtvaardigheid. Het gaat namelijk om een eerlijke verdeling of allocatie van hulpbronnen te tekortschieten om aan gerechtvaardigde verlangens van burgers te voldoen. De decentralisatie en marktwerken (‘de andere overheid’) hebben deze vragen bij uitvoeringsinstellingen neergelegd, gedepolitiseerd en van hun morele diepte ontdaan. ‘Het veld’ heeft twee typen antwoorden: samenwerking en efficiëntie. Met andere woorden: de koek die te klein is slimmer verdelen. Dat zien we over het hele zorgveld. Dan ligt sociaal lijden op de loer. Sociaal lijden is lijden dat bij andere beleidskeuzes vermeden kan worden. Oversterfte bij corona was niet nodig, zeker niet in de mate waar zij heeft plaats gevonden. Zij was de uitkomst van afschaling van zorg en het laatste decennium. Sociaal lijden is altijd onrecht. Wat nodig is dat zorginstellingen gezamenlijk allocatiecycli instellen waar verdelingsvragen als rechtvaardigheidsvragen worden onderzocht en vervolgens zonodig teruggelegd bij de wetgever. Alleen dan kunnen we ontsnappen aan de dodelijke omklemming van samenwerking en efficiency,