Een enkele keer komt de rauwe werkelijkheid ongepolijst ‘s lands vergaderzaal binnen. Dat gebeurde begin december bij het debat over de kinderopvangtoeslag, toen een van de toeschouwers ‘mijn leven is naar de klote’, door de Tweede Kamer schreeuwde. Het verhaal van dit slachtoffer, dat we al snel leerden kennen als Roger, gaf beter dan alle documenten tezamen aan wat er mis was.

De verzorgingsstaat was er ooit om burgers een basisniveau van bestaanszekerheid te bieden. Ondertussen zien we hoe de overheid ook het leven van burgers kan ruïneren. Het is een triest voorbeeld van wat de socioloog Margalit verwoordt als institutionele vernedering. Daar tegenover stelt hij een fatsoenlijke samenleving; een samenleving waarin instituties de waardigheid van mensen respecteren en voorop stellen, zowel tijdens het ontwerp als in de praktische uitwerking.

Complexe problemen

Helaas zien we op veel meer terreinen dat de menselijke waardigheid geweld wordt aan gedaan, zo blijkt uit het essay ‘Complexe problemen, eenvoudige toegang – Botsende waarden bewuster afwegen’ van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. Eén tot vier procent van de Nederlandse huishoudens kampt met complexe problemen op meerdere levensdomeinen; bijvoorbeeld een combinatie van laaggeletterdheid, een chronische ziekte en verslaving. Of opvoedproblemen, schulden en overgewicht. Het ene probleem is vaak verknoopt met het andere. En juist deze mensen, die maatschappelijk toch al kwetsbaar zijn, krijgen te maken met de meest ingewikkelde eisen van diverse overheidsinstanties die een adequate aanpak belemmeren. Zo is in veel gemeenten toegang tot schuldsanering niet mogelijk als iemands verslaving niet onder controle is. Maar het aanpakken van schulden kan nu juist een belangrijke stap zijn om van een verslaving af te komen….

Waardigheid

Een veelheid aan actoren die werken vanuit verschillende professionele en beleidsmatige logica’s ontneemt het zicht op menselijke waardigheid. De afzonderlijke logica’s – die van het zorgen, van de regels en van het verdelen – zijn ieder op zich goed te begrijpen vanuit hun respectievelijke context. Welzijns- en zorgprofessionals zullen de zorgbehoefte benadrukken, waar organisaties en controleurs vooral zeker willen zijn van de rechtmatigheid, en bestuurders en politici volgens de logica van het verdelen de rechtvaardigheid voorop stellen.

Maar achter het gebruik van logica’s gaat een botsing van waarden schuil. Die botsing kunnen we nooit helemaal oplossen met systeemverandering, simpelweg omdat er geen perfecte systemen bestaan. In alle gevallen is openheid en reflectie over ons handelen wenselijk, evenals leiderschap dat het gesprek stimuleert over het waarom van ons handelen. Om samen vorm te geven aan persoonsgerichte zorg en ondersteuning, gebaseerd op menselijke waardigheid. Júist wanneer het ingewikkeld wordt.