Het debacle rond de kinderhartchirurgie heeft overduidelijk laten zien waar het misgaat met visieloos leiderschap in de zorg. De focus op concentratie van een deel-specialisatie bij afwezigheid van een overkoepelende visie op het hele Nederlandse zorglandschap heeft de gemoederen onnodig hoog laten oplopen. Dat is begrijpelijk gezien de grote belangen die er spelen voor de betreffende ziekenhuizen en regio’s. Maar als straks over elke concentratie zo’n loopgravenoorlog losbarst, kan VWS wel een loket openen voor alle petities die bij de bewindslieden worden aangeboden.

Leadership & Governance als Health System Building Block

In het Nederlandse stelsel met gereguleerde concurrentie draagt het ministerie van VWS systeemverantwoordelijkheid. In termen van de zogenoemde ‘health system building blocks’ van de Wereldgezondheidsorganisatie hoort hier de bouwsteen leadership & governance bij.  Een van kernindicatoren hiervoor is ‘existence of an up-to-date national health strategy linked to national needs and priorities’ waarbij met name gewezen wordt op het belang van de ‘vision for the future’. Daar is ze dan weer, de visie.

Het belang van visie

Waarom is visie eigenlijk zo belangrijk? Omdat de optelsom van alle optimale deeloplossingen niet per se een optimaal totaal oplevert. Als je vraagstukken ieder afzonderlijk beschouwt, ga je algauw voorbij aan de impact van het vraagstuk op de omgeving. In het geval van concentratie hou je dan bijvoorbeeld geen rekening met de aantrekkelijkheid van een regio als vestigingsplaats voor medisch personeel. Omdat het wellicht “maar” om een paar artsen en verpleegkundigen gaat die elders gaan werken. En je houdt waarschijnlijk al helemaal geen rekening met de aantrekkelijkheid van een regio in het algemeen, want het is “maar” een specialisme dat verdwijnt.

In de optelsom van al die aparte besluiten veranderen die omstandigheden echter wel degelijk. De concentratie van specialismen gaat dan na verloop van tijd wel ten koste van de aantrekkelijkheid van een regio als vestigingsplaats voor personeel en inwoners in het algemeen.

Aan analyses geen gebrek

Een breed gedragen visie hoeft niet heel lang te duren. Aan bouwstenen is immers geen gebrek. Sterker nog, de rapportendichtheid in de zorg maakt dat er eerder te veel dan te weinig aanknopingspunten zijn om een visie op het Nederlandse zorglandschap te ontwikkelen. Ietwat plichtmatig stellen de rapporten dat het Nederlandse zorgstelsel tot het beste van de wereld behoort. Dat er vanwege de vergrijzing en toename van chronische, vaak leefstijlgerelateerde aandoeningen desalniettemin de nodige uitdagingen zijn. En dat die uitdagingen dikwijls te maken hebben met stijgende zorgkosten en personeelsgebrek. Techniek alleen is niet de oplossing; er moeten ook keuzes gemaakt worden, is de vaststelling.

Wat echter mist is een weergave van al deze deelanalyses die laat zien wat de optelsom van de aanbevelingen is en hoe deze in samenhang opgevolgd kunnen worden. Het WRR-Rapport Kiezen voor houdbare zorg zet een stap in de goede richting. En eigenlijk zou de Contourennota die was aangekondigd maar nooit is verschenen de basis leggen voor een totaalvisie. Dat werd de Discussienota die veel interessante denkrichtingen bevatte, maar alweer van het toneel verdwenen lijkt te zijn. Noch in het coalitieakkoord, noch in de planning van VWS voor 2022, komt een verdere uitwerking van de Contourennota terug.

Kortom, de basis voor een “vision for the future” ligt op de plank. Die moet nu afgestoft en samen met het veld vervolmaakt worden. Zonder die toekomstvisie dreigt de komende jaren een estafette aan achterhoedegevechten over alle, vaak verstandige, hervormingen van het zorglandschap. Willen we dat voorkomen, dan rest ons niets anders dan pas op de plaats te maken, te werken aan een gezamenlijke visie op het hele zorglandschap en vanuit die visie te werken aan gezonder Nederland.

Jochen O. Mierau, hoogleraar Economie van de Volksgezondheid (RUG)