De dadendrang spatte er vanaf bij de presentatie van de drie nieuwe mannen op het ministerie van VWS in 2017. Zij waren de uitverkorenen die hun stempel zouden gaan drukken op het beleid voor de gezondheidszorg. Nieuwe gezichten, nieuw elan. ‘De drie musketiers van VWS’, zo noemde toenmalig VWS-topambtenaar Bas van den Dungen hen bij een bijeenkomst begin 2018.

De drie musketiers van VWS

De associatie met de heldhaftige hoofdpersonen uit de roman van Alexandre Dumas legde de lat hoog. Zij streden voor hetzelfde doel en bleven elkaar trouw. ‘Eén voor allen, allen voor één’. Maar hebben de bewindslieden de slogan waargemaakt? Van eendrachtig domeinoverstijgend beleid is niet echt sprake geweest. De ministers en de staatssecretaris waren vooral bezig met het omploegen en aanharken van hun eigen beleidsterrein.

Minister Bruins en de stenen

Het behalen van de eindstreep blijkt op zichzelf een prestatie voor de bewindslieden in Rutte-III. Maar liefst elf vertrokken er voortijdig, een record in de parlementaire geschiedenis. Bruins was een van hen. Ruim twee jaar ministerschap is wat mager om een oordeel te vellen. Bruins zal vooral herinnerd worden aan zijn onhandige optreden rond het faillissement van het Slotervaart ziekenhuis en de IJsselmeerziekenhuizen. Terwijl zorgverleners de dramatische gevolgen in goede banen probeerden te leiden, noemde hij de ziekenhuizen een hoop stenen die de overheid niet per se overeind hoefde te houden.

Daarna stond zijn ministerschap in het teken van politiek overleven. Totdat hij tijdens een Kamerdebat begin 2020 voor de camera onwel werd. Oud-gediende Martin van Rijn volgde hem op.  Na de eerste coronagolf maakte de ‘interim-musketier’ plaats voor Tamara van Ark. Maar ook zij moest in 2021 voortijdig stoppen vanwege gezondheidsklachten.

Blokhuis

Van de oorspronkelijke drie musketiers zijn er dus slechts twee over: De Jonge en Blokhuis. Ofschoon ze graag wilden doorgaan, is nu duidelijk dat ze niet zullen terugkomen op VWS. Blokhuis kan met trots terugkijken op het Nationaal Preventieakkoord. Preventie staat duidelijk op de kaart, ook voor het nieuwe kabinet. Minder succesvol is zijn aanpak in zijn andere, loodzware portefeuille, de ggz. De strijd tegen de wachtlijsten in de ggz is nog lang geen succes.

Wethouder van Nederland

De erfenis van De Jonge valt uiteen in zijn periode als gewoon minister van VWS en zijn tijd als coronaminister. Het activistische optreden van minister De Jonge leidde vanaf zijn aantreden tot ergernis bij de brancheorganisaties. Hij luisterde nauwelijks naar wat zij wilden en trok zich weinig aan van bestaande afspraken, luidde de kritiek. Als een wethouder van Nederland lanceerde hij zijn eigen twaalf actieprogramma’s. Die hebben echter niet veel opgeleverd, concludeerden geïnterviewden in maart 2021.

Moed

Credits verdient De Jonge voor de moed die hij toonde om naar voren te stappen als coronaminister in de uiterst onzekere beginfase van de coronacrisis. Hij liet alle terughoudendheid varen en greep het stuur. Dat sturen ging lang niet altijd soepel, want VWS is van oudsher een beleidsministerie dat de uitvoering overlaat aan private partijen. De inkoop van medische hulpmiddelen verliep chaotisch. De Rekenkamer concludeerde dat er veel te veel geld is betaald. Het testen kwam te laat op gang. Ook met het vaccineren was Nederland traag. Zijn politieke voortbestaan hing begin 2020 aan een zijden draadje na de zoveelste belofte die hij niet kon nakomen.

Politieke overlever

Maar De Jonge blijkt een politieke overlever. Ofschoon er nog steeds veel kritiek is. Het Nederlandse beleid wijkt eigenwijs af van de buurlanden. Er wordt te snel versoepeld en te laat streng ingegrepen. Van fouten leren gaat ook moeizaam, want ook de boostercampagne kende wederom een late start. Bij de omikrongolf kiest De Jonge voor het eerst voor het voorzorgsprincipe dat de WHO adviseert. Een grondige evaluatie van de coronabestrijding laat na twee jaar nog steeds op zich wachten.

Nieuwe musketiers op VWS?

Wat leert dit nu voor de nieuwe bewindslieden van VWS? Ook zij zullen vol ambitie aan de start staan. De uitdagingen zijn ook groot. De opdracht is om de zorg coronapandemie-proof te maken. Preventie moet nu echt een plek krijgen in de zorg. De overheid moet serieus de leiding nemen om digitale gegevensuitwisseling mogelijk te maken, want de administratieve lastendruk is voor zorgprofessionals nog steeds enorm. De coronacrisis biedt bij uitstek de kans voor radicale vernieuwing. Maar misschien is het verstandig om niet al te hooggespannen verwachtingen te hebben. Of krijgt het ministerie met Ernst Kuipers als minister van VWS en Conny Helder als minister voor Langdurige zorg nu echt musketiers die eendrachtig strijden, met visie en verstand van zaken?