Al jaren geldt het motto ‘de cliënt centraal’. Veel zorgorganisaties hebben hierin inmiddels grote stappen gemaakt en zullen bevestigen dat ze in interactie met de cliënt tot de best mogelijke zorg proberen te komen. Er zijn zorgplannen en bijeenkomsten met de medezeggenschapsraden. Medewerkers worden getraind in communicatie. Er is zelfs een landelijk ontwikkeld werkboek Vaardig in vraaggerichte zorg om medewerkers handvatten te geven om vraaggerichte zorg aan cliënten te kunnen bieden. Laat ik helder zijn: het een goede ontwikkeling die de cliënt heeft geholpen werkelijk in positie te komen tegenover de hulpverlener. Maar in deze laatste zin zit meteen mijn visie op wat mis is met het credo ‘cliënt centraal’: vraaggerichte zorg is tegenover aanbodgerichte zorg komen te staan.
Behoeften van andere spelers
Met de aanbodgerichte zorg hebben we de behoeften van cliënten weggegooid. Als de pendule uitslaat naar de andere kant, dicteert de cliënt. En dan komen medewerkers ziek thuis te zitten, overvraagd en oververmoeid. Ik pleit ervoor vraaggerichte zorg niet tegenover, maar naast aanbodgerichte zorg te plaatsen. Want door ons volledig te focussen op de cliënt, negeren we de behoeften van andere spelers in de gemeenschap: van de organisatie als levende entiteit, van de kapitaalverschaffer en zoals genoemd van de medewerkers. Ik spreek bewust niet van ’belangen’, want die zijn nu juist kenmerkend voor posities tegenover elkaar en leveren een politiek circus op wat leidt tot uitkomsten waar niemand op zit te wachten.
Oog voor alle betrokkenen
Het nieuwe credo moet daarom ‘coöperatieve zorg’ worden. Niet de cliënt staat centraal, maar de gemeenschap, die bestaat uit alle betrokkenen bij het zorgproces. Door ons te richten op de behoeften van alle spelers in de gemeenschap, komen we uit het spanningsveld dat vraaggerichte zorg oplevert. Want, wat als je als medewerker niet de zorg kunt bieden die de cliënt wenst? Omdat je niet 24 uur per dag kunt klaarstaan en de kapitaalverschaffer (de overheid) de middelen niet heeft om extra diensten te financieren? Ben je dan wel vraaggericht genoeg? En wat beslis je als arts, als de patiënt vraagt om de beste technologie voor een levensduurverlenging van twee maanden? Is de zorg aanbodgericht als je dan besluit de behandeling niet te geven? Ik wil zeker niet suggereren dat met het nieuwe paradigma alle ethische dilemma’s als sneeuw voor de zon zullen verdwijnen. Maar door gemeenschapsgericht te denken zullen de verhoudingen weer meer in balans komen. Coöperatieve zorg respecteert de behoefte van de ander. Het zou daarnaast wel eens de heilige graal kunnen zijn in de kostenbeheersing.
Kleinst mogelijke gemeenschap
Om tot coöperatieve zorg te komen, is het van belang dat we op het niveau van de kleinst mogelijke gemeenschap met elkaar in dialoog gaan. Dit betekent echt luisteren naar elkaar, loslaten van onze eigen vooropgezette standpunten, vragen in plaats van uitleggen. In een waarachtige dialoog kan een wezenlijke verbinding tot stand komen, waardoor de gemeenschap tot leven komt. Er is al een aantal zorginstellingen dat hierin een eerste stap zet. Zo is bij een zorgorganisatie in Drenthe per woning een locatieraad geïnstalleerd, bestaande uit verwanten van de verstandelijk gehandicapte cliënt en de medewerkers die hun familielid begeleiden. Zij hebben de zeggenschap gekregen over een deel van het budget. Besluiten over afwijkingen van het rooster worden door de locatieraad genomen. Regelgeving is vervangen door onderlinge afstemming. De locatieraad is gecoacht op dialoogvoering.
Van aanbodgericht naar vraaggericht naar gemeenschapsgericht: zie hier de duurzame ontwikkeling naar maatschappelijk verantwoorde zorg, waarin lokale partijen in dialoog tot de meest gerespecteerde oplossing komen.
Margreet F. Boersma-de Jong, financieel-strategisch adviseur bij Koninklijke Visio en eigenaar van NoorderControl
Lees ook
Wij werken aan het concept zorggemeenschap, dat staat voor de samenwerking tussen formele en informele zorg. Indien mogelijk voert de client/patiënt de regie. Dat betekent dat formele en informele zorg een aanbod afstemmen op de behoefte en wensen van de client/patiënt. De zorg kan met geld (doorgaans via de indicatie, maar ook eigen bijdragen) en met participatie van informele zorg tot stan komen. Regie van de client betekent ook verantwoordelijk zijn voor keuzen bij grenzen aan de mogelijkheden. Zorg (wonen,zorg, behandeling, welijn) is niet de verantwoordelijkheid van betaalde professionals alleen, maar van informele en formele professionals en naasten.
Wat een zweverige PR-praat zonder onderbouwing. Vraaggericht is geen op zich staand concept, het maakt onderdeel uit van een een visie waarin zorgaanbieders concurreren. Die concurrentie leidt niet noodzakelijk tot zorg die meer voldoet aan de wensen van de patiënt. Het zou best wel eens de premiebetaler kunnen zijn die aan het langste eind trekt. De tucht van de markt is het leidende ordeningsmechanisme. Dat staat inderdaad tegenover de politieke controle die gold bij het oude overheids gecontroleerde aanbodsturende beleid. En waar staat coorperatieve zorg? Juist nergens, want het concept is niet verankerd in een doordachte visie op aansturing. Ook is het volledig onduidelijk of medewerkers nu ziek worden van de veeleisende patiënt. In de zorg (en onderwijs) zijn de percentages zieke medewerkers altijd hoog geweest. Ook toen er niet naar de patiënt werd geluisterd. Indien een project in Drenthe is geslaagd dan is het nuttig om dat wereldkundig te maken en te analyseren wat de succesfactoren waren, maar als je een te grote broek aantrekt dan eindig je met een broek op je enkels.