In zijn recente brief aan de Tweede Kamer schetst hij zijn ideeën voor een toekomstbestendig vaccinatiestelsel met daarin het voornemen om een publieke vaccinatievoorziening voor volwassenen bij de GGD’en te organiseren. De uitvoering van de jaarlijkse griep- en pneumokokkenvaccinaties blijft vooralsnog in handen van de huisartsen, maar het is niet ondenkbaar dat ook deze taak uiteindelijk bij de GGD’en terechtkomt. In beleidsproza staat er immers dat ‘er zal moeten worden bezien bij welke uitvoerder deze vaccinatie op de langere termijn het beste past’.

Minder zichtbare taken

Een nieuwe publieke taak in de bestrijding van infectieziekten komt naast de minstens zo belangrijke, maar minder zichtbare taken van de GGD’en: het bewaken, beschermen en bevorderen van de gezondheid van alle Nederlanders. Een goed moment om deze bestaande taken eens onder de loep te nemen. GGD GHOR Nederland benadrukt het belang van preventie als sleutel tot gezondheid. Iedere inwoner van Nederland moet dezelfde solide basis aan publieke gezondheid worden geboden, onafhankelijk van waar zijn of haar wieg staat. Maar is dat op dit moment ook zo?

Gezondheidsbevordering

Eens per twee jaar wordt met een aantal indicatoren de uitvoering van veelvoorkomende taken van de 25 GGD’en met elkaar vergeleken. Het meest recente benchmarkonderzoek komt uit 2019. Binnenkort zullen de resultaten uit 2021 volgen, waarmee waarschijnlijk ook de effecten van de coronacrisis zichtbaar worden. Als we inzoomen op de taak gezondheidsbevordering, zien we in de benchmark grote verschillen in het aantal fte per 100.000 inwoners en het jaarlijkse budget voor gezondheidsbevordering, deels samenhangend met de behoefte in een regio. Gemiddeld was in 2019 139.410 euro beschikbaar per 100.000 inwoners, 16 procent meer dan in 2017. Toch heeft 70 procent van de GGD’en minder dan dit gemiddelde bedrag te besteden. Gelderland-Zuid en Amsterdam hebben het hoogste aantal fte (respectievelijk 3.60 en 3.10 per 100.000 inwoners) en het hoogste jaarlijkse budget (respectievelijk 405.511 en 384.085 euro per 100.000 inwoners). Ter vergelijking: GGD Drenthe moet het doen met 0.50 fte en een schamele 70.416 euro en een grootstedelijk gebied als Rotterdam-Rijnmond heeft slechts 0.70 fte en 7.154 euro ter beschikking. De uitvoering van gezondheidsbevordering mag in Rotterdam-Rijnmond dan deels bij de gemeente liggen, het lijkt onwaarschijnlijk dat daarmee een verschil in budget van factor 54 ten opzichte van regio Amsterdam wordt goedgemaakt.

Verschillen in regionale invulling

Betekent dit dat er meer of betere gezondheidsbevordering plaatsvindt in Amsterdam dan in Rotterdam? Is er meer aandacht voor een gezonde omgeving in Gelderland-Zuid dan in Drenthe? Het eerlijke antwoord: we weten het niet. Door verschillen in de regionale invulling van taken en het gebrek aan contextuele informatie zijn antwoorden voorbarig. Met alleen inzicht in menskracht en budget wordt niet voldoende duidelijk hóe GGD’en hun rol vervullen, welke kwaliteit ze leveren en met welke (gezondheids-)effecten. Wel zijn de verschillen in menskracht en budget zo groot, dat je je kunt afvragen of iedere Nederlander dezelfde solide basis van publieke gezondheid ontvangt. Je wieg kan op dit moment misschien beter in Amsterdam staan dan in Rotterdam, en dat is kwalijk.

Terugdringen gezondheidsverschillen

De vrijheid, en daarmee vrijblijvendheid, die GGD’en van oudsher hebben om hun taken in te vullen, moet ervan af willen we de gezondheid van iedere Nederlander in dezelfde mate kunnen bevorderen. Indachtig het recente RVS-advies zou de opdracht van de GGD’en nadrukkelijker gericht moeten zijn op het terugdringen van gezondheidsverschillen en zou de uitvoering daarvan gemonitord moeten worden. Naast de oproep van GGD GHOR Nederland aan de staatssecretaris om te werken aan structurele niet-vrijblijvende preventie-infrastructuren, ligt hier ook een verantwoordelijkheid bij de GGD’en zelf. In plaats van de bal op een ander speelveld te leggen, kunnen GGD’en ook nu al zorgen voor de zo vurig gewenste versterking van de publieke gezondheid.
Of en hoe werken GGD’en samen op het gebied van gezondheidsbevordering? Weten GGD’en eigenlijk wel hoe dit thema in andere regio’s wordt vormgegeven? Leren ze (effectief) genoeg van elkaar? Dit zijn vragen die GGD’en zichzelf, én elkaar, nu zouden moeten stellen om de publieke gezondheid effectief te kunnen blijven bevorderen. De klok tikt.

Door: Laura Blomaard is arts en werkzaam als adviseur bij Zorgvuldig Advies