‘De meldingen snijden door je ziel’, zei staatssecretaris Martin van Rijn onlangs naar aanleiding van het zwartboek van de stichting Klokkenluiders Verstandelijk Gehandicapten. Als bestuurder in de betreffende sector zeg ik het hem na. De inspanningen die VWS, de Inspectie en mijn branche zich getroosten om de kwaliteit van zorg op een hoger peil te brengen, verdienen lof en betalen zich ook uit. Het is dan ook des te schrijnender dat nog steeds evidente misstanden voorkomen. Dat het zwartboek anoniem is, stuit mij als jurist en bestuurder tegen de borst. Toch heb ik de inhoud met onze cliëntenraad en raad van toezicht gedeeld om er lering uit te trekken. Het is soms moeilijk balanceren tussen de wensen en belangen van cliënten en ouders en de mogelijkheden van de organisatie. Het evenwicht bewaren vereist dan veel kunde.

Verantwoordelijkheid

In antwoord op Kamervragen over hun brief Goed Bestuur in de Zorg sloegen Van Rijn en minister Schippers 22 januari jongstleden de spijker op de kop: ‘(…) goed bestuur heeft vooral te maken met een open cultuur van transparantie, aanspreekbaarheid en verantwoordelijkheid binnen instellingen’ en ‘vermeden moet worden dat checklists de bredere verantwoordelijkheid van de bestuurder ondermijnen….een cultuur van goed bestuur is niet te vangen in afvinklijstjes.’ Voorwaarts en niet verzaken zou ik zeggen. Tegelijkertijd vraag ik mij af of de door hen zo gewenste responsieve bestuurscultuur dichterbij komt door een aanscherping van de Governancecode, een verplichte accreditatie en/of een restrictiever beleid van de IGZ. Een verplichte bestuurderseed lijkt nog vergeten in dit rijtje.

Waarden

Goed bestuur heeft mijns inziens vooral te maken met verinnerlijkte waarden. Waarden krijgen pas echte betekenis als zij tot leven komen in en door de dagelijkse zorgverlening. Voor die dagelijkse zorgverlening is de bestuurder verantwoordelijk maar evenzeer de medewerkers en de raad van toezicht. Om goed bestuur te waarborgen is het essentieel van dag tot dag aanspreekbaar te zijn op die waarden. Het kleine groot maken en het grote klein is een kunst die iedereen zich binnen een organisatie eigen zou moeten maken.  Bestuur en primair proces gaan in essentie om dezelfde dingen. Wat betekenen waarden voor mij en wat betekenen zij voor jou en verstaan wij elkaar daar in?
In de organisatie hebben mensen geen gelijke maar wel een gelijkwaardige positie. De term ‘positieve afhankelijkheid’ drukt dat mooi uit. Die is er tussen de cliënt, de medewerker, de raad van toezicht en mijzelf. In die positieve afhankelijkheid van elkaar is de rol van de één wel een andere, maar niet belangrijker dan de rol van de ander. In de wereld om ons heen, maar ook in onze dienstverlening, is echter vaak negatieve afhankelijkheid. Dan is er sprake van macht, oneigenlijke beïnvloeding of ongelijkwaardigheid.

Gevaar

In veel artikelen en beleidsbrieven mis ik het primaat van die waardendiscussie. Zeker wanneer het om zoiets dienstbaars als zorgverlening gaat. Zolang aan de waardendiscussie voorbij wordt gegaan lopen we het gevaar doekjes voor het bloeden te bedenken die het echte probleem van de bestuurlijk scheve schaats ongemoeid laten. In de brieven van de bewindslieden zie ik dat zij zich wel degelijk van dat gevaar bewust zijn. Ik hoop echt dat zij nu doorzettingsmacht tonen en niet toegeven aan de neiging om instrumenten te ontwikkelen die slechts het topje van de ijsberg raken. Want het echte probleem zit daaronder en dat weten zij.

Henk Steen, bestuursvoorzitter Odion, zorginstelling voor mensen met een beperking