Eind november schreef ik op deze plek dat ongeveer 2,7 miljard euro extra budget nodig zou zijn om het manifest van Hugo Borst over de verpleeghuiszorg te realiseren. Dat was een snelle berekening vanaf mijn keukentafel. In de weken daarna stonden Borst en mede-manifestschrijver Carin Gaemers op verkiezingscongressen van grote politieke partijen. Zij kregen gedaan dat de Tweede Kamer aan de vooravond van de verkiezingen pardoes unaniem een motie aannam dat het geld voor de implementatie van het manifest er snel moest komen. Een paar maanden daarna publiceerde het Zorginstituut op basis van diezelfde motie van de Tweede Kamer een nieuwe personeelsnorm in een kwaliteitskader. En weer enkele weken later kwam de Zorgautoriteit met de berekening dat deze nieuwe norm ten minste 2,1 miljard euro gaat kosten. De rest is geschiedenis. Het verschil tussen die 2,7 en 2,1 miljard is te verklaren uit het feit dat het nieuwe kwaliteitskader minder ver gaat dan het manifest van Borst en Gaemers. Die hadden namelijk een dubbele bezetting van verzorgenden op een groep van zeven bewoners voor ogen. Het kwaliteitskader stelt dat dit alleen nodig is op ‘drukke’ momenten van de dag.

Onmogelijke opgave

Mijn inschatting destijds was dat die 2,7 miljard er niet zou komen. En dat bovendien het personeel er überhaupt niet zou zijn om die norm waar te maken. Voor mijn stelling over het extra geld ga ik wellicht ongelijk krijgen; alhoewel het laatste woord daarover nog niet is gezegd. Maar mijn tweede stelling wordt nu wel steeds relevanter: zijn er echt ten minste 35.000 goed opgeleide verzorgenden meer op de arbeidsmarkt naast degenen die al in onze verpleeghuizen aan het werk zijn? Een onmogelijke opgave op korte termijn, zeg ik nu nog meer overtuigd dan vorig jaar. Sterker, momenteel is al sprake van een verkrappende arbeidsmarkt en krijgen organisaties in onze branche een groeiend aantal vacatures niet meer ingevuld. En dan moet de uitstroom van de vergrijzingspiek onder de collega’s nog op gang komen. Meer geld klinkt mooi maar leidt niet meteen tot meer goed opgeleid personeel in de verpleeghuizen. We zullen moeten wennen aan de idee dat we niet alles kunnen kopen in deze snel vergrijzende wereld.
Zijn er dan alternatieven om toch meer aandacht voor onze zieke ouderen te bereiken? Zeker wel! Ik noem een paar scenario’s.

Onconventionele stappen

Op de eerste plaats is het mogelijk om bestaand personeel van verpleeghuizen slimmer in te zetten door veel onnodige ballast van hun schouders te halen. Maar dan moeten we wel bereid zijn onconventionele stappen te zetten. We zouden om te beginnen veel administratieve handelingen overbodig kunnen verklaren. In mijn organisatie zeggen sommige collega’s dat ze 15 tot 20 procent van hun tijd bezig zijn met computerwerk en allerlei verplichte lijstjes. Nou is het essentieel om het cliëntdossier goed bij te houden. Maar er is daar omheen heel veel administratieve rimram, vaak op verzoek van de inspectie, die misschien wel achterwege zou kunnen blijven als we wat meer zouden willen vertrouwen op de professionaliteit van de verzorgenden. Als we tweederde van de administratielast van verzorgenden skippen, is het vraagstuk al voor een belangrijk deel opgelost zonder dat extra personeel nodig is.
Er zou ook veel tijdwinst kunnen worden geboekt door flink te investeren in moderne hulpmiddelen die zorgen dat verzorgenden slimmer kunnen werken en daarmee tijd besparen. Denk bijvoorbeeld aan sensoren die nachtelijk gedrag van demente ouderen monitoren, aan slimmer incontinentiemateriaal dat door middel van sensoren alleen hoeft te worden verwisseld als het nodig is en aan apparatuur in het matras dat aangeeft wanneer het verleggen van cliënten ter voorkoming van ligwonden nodig is. Met dit soort – overigens kostbare – maatregelen kunnen verzorgenden meer tijd steken in de aandacht voor de bewoners en dat is immers het doel van het nieuwe kwaliteitskader.

Vrijwilligers

Maar we zouden ook verder kunnen gaan door te accepteren dat het geven van aandacht aan demente ouderen in het verpleeghuis niet per se de inzet van alleen goed opgeleide medewerkers vereist. Ook anderen kunnen immers die diepmenselijke aandacht geven. Dat is naar mijn mening zelfs logischer gezien het feit dat dit ook al gebeurde voordat de cliënt naar het verpleeghuis ging. Als een lid van de familie van elke bewoner een middag in de week zou meehelpen met koken, zingen, spelletjes doen en een beetje opletten in de woonkamer, is de brug naar de nieuwe norm al snel geslagen. Ook de inzet van vrijwilligers zou veel kunnen helpen. Is het niet vreemd dat hospices in Nederland bijna geheel gerund worden door vrijwilligers terwijl verpleeghuizen geheel moeten draaien op betaalde krachten? En ten slotte kunnen we denken aan het aannemen van zij-instromers die geen opleiding hebben gehad in de zorg, maar prima in staat zijn om persoonlijke aandacht te geven aan demente ouderen. Zo kunnen mensen met een welzijnsachtergrond of bijvoorbeeld mensen die voorheen een commerciële functie hadden in een bank, ook prima meehelpen.

Meer aandacht

De verzorgingsstaat is in een rap tempo aan het veranderen. Vooral demografische ontwikkelingen dwingen ons anders te kijken naar de oplossingen om meer aandacht te organiseren voor ouderen in het verpleeghuis. Familie, medewerkers, hun vertegenwoordigers in de verschillende raden en management van verpleeghuizen zullen inventief moeten omgaan met de eis van de samenleving dat demente ouderen meer aandacht moeten krijgen. Alleen meer geld erbij is niet genoeg.