De redactie van het boek bestaat uit vier personen, waaronder de thans van de massamedia bekende directeur van het RIVM-Centrum Infectieziekten Bestrijding (CIB) Jaap van Dissel. Zij verzamelden 33 experts als auteurs om zich heen plus een minister (Bruno Bruins) die een voorwoord schreef. De redactie rondde het boek (in SBM-termen: het cahier) af op 29 februari, toen de Corona epidemie al was uitgebroken. Het cahier is nu al te downloaden, de gedrukte versie kost 7,50 euro.
Het boek telt 124 pagina’s en negen delen. Elk deel bevat een casus ter introductie van het bespreken aspect, veel theorie, feiten en tips. Auteurs gebruiken eenvoudige taal. En passant schetsen zij de organisatie en gremia die bij een uitbraak van belang zijn. Ook komt goed naar voren hoe infectie-artsen beslissen in onzekerheid. Het boek leent zich voor een televisieproductie en als leerboek voor universitaire en HBO-opleidingen.
De prevalentie van ziekte X
De auteurs van het cahier verwachten dat er steeds weer een nieuwe ziekte (Ziekte X) zal optreden waarvoor nog geen vaccin bestaat. Immers (ik citeer), ‘infecties en infectieziekten treden op bij verstoringen van het fragiele, ecologische evenwicht tussen micro-organismen en gastheer en door de wijze waarop wij onze fysieke en biologische omgeving veranderen’. Zij sommen als verstoringen op: de klimaatverandering, toenemend vliegverkeer, internationalisering van de productie van voedsel en de toename van resistentie tegen antibiotica. Opnieuw illustreren zij hun betogen met vele interessante casussen.
Het bestrijden van ziekte X
Om uitbraken van ziekte X beter en sneller te bestrijden doen diverse auteurs suggesties. Ikzelf selecteerde er acht uit een grotere hoeveelheid gepresenteerde tips:
- De thans ingestelde lockdown, sociale onthouding, quarantaine en cordons sanitaire komen in het cahier naar voren. De daadwerkelijke bestrijding van de corona-epidemie door Van Dissel verloopt volgens het boekje, dat ik hier bespreek.
- De One Health-aanpak. De meeste ziekten X, ook Covid-19, ontstaan door overdracht van een virus van dieren (zoals vleermuizen en trekvogels) op mensen. In vakjargon zijn dat zoönosen. Het is daarom van belang niet alleen epidemieën onder mensen maar ook onder dieren te volgen en in samenhang te onderzoeken.
- Big data biedt nieuwe mogelijkheden voor de infectieziektebestrijders. In de regio Leiden-Den Haag registreerden in de jaren 2013-2015 huisartsen, huisartsenposten en ziekenhuizen welk soorten besmettelijke ziektebeeld patiënten hadden.
- Een nieuwe databron zijn de gegevens die beschikbaar komen door het genetisch karakteriseren van ziekteverwekkers. Bij whole genome sequencing (WGS), wordt het gehele DNA van een micro-organisme in kaart gebracht.
- Ook is het mogelijk om verspreiding van patiënt naar patiënt gedetailleerd in kaart te brengen en om contactpersonen vermeld in mobiele telefoons op te sporen. In Nederland is dit evenwel niet toegestaan.
- Betere voorbereiding, samenwerking en informatie-uitwisseling binnen de WHO tussen landen bij een uitbraak van een ziekte X.
- Beter voorspellen van het verloop van de uitbraak. Er zijn vakgebieden waarin het voorspellen verder ontwikkeld is, denk aan weersvoorspellingen.
- Ik citeer: ‘Het belangrijkste is dat we ons ‘algemeen’ goed voorbereiden opdat we ‘ongewone’ gebeurtenissen snel opsporen en snel daarop reageren.’
Misschien toch ook een positieve kant van de corona-epidemie
De redactie eindigt het boek met de vraag: is er een positieve kant te ontdekken aan de thans uitgebroken epidemie. Ik citeer met instemming: ‘Misschien wel. Het is voor het eerst dat wij ons wereldwijd met elkaar verbonden voelen en meer dan ooit wereldburger voelen. Met problemen rond stikstof, klimaat, ontbossing, terrorisme en migratie hadden we al langer het gevoel dat de problemen waar wij als mensheid tegenaan lopen alleen maar kunnen oplossen met een gedeelde verantwoordelijkheid en een gezamenlijke aanpak.’
