Zorgen voor elkaar als het ‘nieuwe normaal’. Het is een mooi credo waar we oprecht in geloven. Het gaat hierbij vooral over informele zorg die vraagt om een ‘groot hart’. In Oudewater, waar Woon- en Zorgcentrum De Wulverhorst is gevestigd, is veel bereidheid onder inwoners om elkaar te helpen. Daar ligt een sterke sociale samenhang aan ten grondslag. Veel ouderen die nog thuis wonen, maken bijvoorbeeld nauwelijks gebruik van dagbesteding. Zij maken gewoon deel uit van het plaatselijke verenigingsleven. Hebben ze hulp nodig, bijvoorbeeld bij vervoer naar de club, dan staan buren of medeleden van de vereniging klaar.

Helpende handen

Het is niet zo dat zorgen voor elkaar betekent dat ‘de buren’ allerlei zorgtaken overnemen. En ook niet dat van mantelzorgers het uiterste wordt gevraagd. Integendeel, medische zaken blijven gewoon waar ze horen: in de toegewijde handen van zorgprofessionals.
De informele zorg vanuit de buurt, de wijk of het dorp draait om helpende handen die in het dagelijks leven van inwoners van onschatbare waarde zijn. Van de buurvrouw helpen met haar steunkousen tot zorgen voor vervoer, van het stofzuigen van het huis tot het zorgen voor een maaltijd. Daar kunnen ook plaatselijke ondernemers een rol bij spelen. Informele zorg geeft een impuls aan de kwaliteit van leven van mensen. Ze doen nog mee in de samenleving, zijn minder eenzaam en doen daardoor minder snel een beroep op de professionele zorg.

Een open blik

Dat is wat ‘omkijken naar elkaar’ doet. Dit vraagt van zorgaanbieders een open blik. Zien en erkennen dat niet alle taken op het bordje van ‘de zorg’ hoeven te liggen, maar dat ook anderen deze kunnen oppakken. Al betekent dit niet dat diezelfde zorgorganisaties zich vervolgens kunnen terugtrekken. Integendeel: het zijn de zorgaanbieders die, samen met maatschappelijke partners, die informele zorg organiseren en coördineren. Die met hun kennis en expertise dat netwerk om een persoon heen op weg kunnen helpen.

Pilot in Utrecht

In Utrecht is een pilot gestart om informele zorg vorm te geven. Daaraan deden Zilveren Kruis Zorgkantoor en zeven zorgaanbieders mee, waaronder De Wulverhorst. Tussen 1 juli 2021 en 31 januari 2022 heeft elke zorgaanbieder voor steeds één buurtlocatie in kaart gebracht welke organisaties daar bij het geven van steun of informele zorg van betekenis kunnen zijn. Uitgangspunt was dat alles vanuit die zeer lokale setting werd bezien. Het leven van inwoners speelt zich immers dáár, in die buurt of die wijk, af. Dus moet je ook daar samenwerkingen optuigen of versterken met bijvoorbeeld kerken of gebedshuizen, de gemeente, burgerinitiatieven, ondernemers en scholen.

Lokaal steunsysteem

Wij noemden dat in de pilot een steunsysteem. Inwoners samenbrengen en zo’n lokaal steunsysteem inrichten, zien wij als taak van de vvt-organisatie. Die kan inwoners in thuisgesprekken naar die informele zorg doorverwijzen. Veel thuiswonende ouderen die meededen aan de proef, zijn daarmee goed geholpen. En de bereidheid van maatschappelijke instellingen was groot om mee te helpen. Het leidde bijvoorbeeld tot flink wat matches tussen oudere bewoners en mensen uit de buurt.

Geen blauwdruk

De pilot heeft ons ook duidelijk gemaakt dat je van informele zorg geen blauwdruk kunt maken. De sociale structuur is in elke stad, wijk, buurt anders. Je kunt daar geen model op leggen, hoe graag we dat als zorgsector misschien ook willen. Informele zorg moet vanuit de mensen komen. Dus sluit bij het organiseren van informele zorg zo goed mogelijk aan bij hoe de sociale structuur in elkaar zit. Dan wordt deze vorm van ondersteuning snel heel gewoon. En waar deze sluimerend eigenlijk al aanwezig is, valt die goed verder te versterken.

Coördinatoren

De Wulverhorst heeft inmiddels werk gemaakt van informele zorg. Er zijn twee coördinatoren aangesteld die in Oudewater mensen zoeken met hart voor hun buren of dorpsgenoten. De coördinatoren leggen het principe van informele zorg uit, brengen mensen, bedrijven en organisaties met elkaar in contact en schakelen ondersteuning in als die nodig is om de informele zorg rond een inwoner op te starten. Ook werken ze aan hun PR met folders en publicaties in de lokale huis-aan-huisbladen. De eerste ervaringen leren dat deze strategie werkt. De coördinatoren slagen er goed in om inwoners te bereiken en mensen te vinden die hun buren willen helpen.

Directe omgeving activeren

In Oudewater vormen het informele netwerk en de zorgprofessionals steeds meer samen een schil om bewoners heen. En dat is ook nodig, willen we de zorg in de benen houden. We gaan van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’ en dat is nieuw voor de zorgsector. Het vraagt om over eigen grenzen heen te kijken en veel meer in te zetten op samenwerking met lokale organisaties, welzijnsinstellingen, woningcorporaties. Starten met informele zorg is geen kwestie van ’vandaag besluiten, morgen doen’. Het zal stap voor stap moeten ontstaan, in de manier van werken van zorgaanbieders én in de samenleving.

Rol voor de overheid

We zien daarin ook een rol weggelegd voor de overheid: help in campagnes en vanuit de politiek de samenleving wennen aan het idee dat elke burger een rol heeft in omkijken naar anderen, naar de oudere, kwetsbare mensen. Als we dat met elkaar doen, ervaringen delen en van elkaar leren, komt ‘zorgen voor elkaar’ steeds dichterbij.

Door: Marti Paardekooper, directeur langdurige zorg Zilveren Kruis Zorgkantoor en Joyce Jacobs, zorgbestuurder bij De Wulverhorst, Oudewater.