Begin dit jaar deed accountantskantoor BDO onderzoek naar insolventie in de zorg. Daaruit blijkt dat een op de vijf Nederlandse ziekenhuizen in de gevarenzone verkeert. Eind vorig jaar waarschuwde EY al voor financiële problemen bij overige zorginstellingen. Een recent rapport van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), Risicoverkenning faillissementen van zorgverzekeraars en ziekenhuizen, acht de kans op een faillissement van aanbieders van medisch-specialistische zorg klein, maar wel reëel. De instellingen hebben onder meer te maken met terugvallende zorgvraag, veeleisende aanbestedingen, grote reorganisaties en een slechter risicoprofiel met toenemende bancaire vereisten en financieringslasten als gevolg.

Aansprakelijkheid bestuur en intern toezicht

Sinds 2009 is de aandacht voor governance in de zorgsector geconcretiseerd met de aankondiging van het wetsvoorstel Goed Bestuur. Op basis van dit wetsvoorstel zou de persoonlijke aansprakelijkheid van bestuurders en toezichthouders in de zorgsector aanzienlijk worden verruimd. Een van de kenmerkende vernieuwingen betrof de invoering van een early warning system; een wettelijke verplichting voor bestuurders en interne toezichthouders om (dreigende) financiële problemen te melden bij de NZa. De bedoeling was om deze meldingsplicht te koppelen aan een aantal indicatoren, zoals solvabiliteits- en liquiditeitsratio’s. De sanctie op niet (tijdig) melden was persoonlijke aansprakelijkheid.
Begin 2015 heeft de minister te kennen gegeven het wetsvoorstel Goed Bestuur voorlopig in de ijskast te zetten. Dat betekent echter niet dat de aandacht voor het handelen van bestuurders en toezichthouders is verslapt. Volgens de minister is gebleken dat er nog steeds situaties zijn waarin bestuurders hun verantwoordelijkheid onvoldoende nemen, of waarin interne toezichthouders tekortschieten in hun toezicht op deze bestuurders. Daar waar bestaande regelgeving tekortschiet in het aanpakken van bestuurders en toezichthouders, zal de minister gerichte verbeteringen voorstellen.
De positie van zorgbestuurders en interne toezichthouders zal de komende jaren dus nog de nodige aandacht krijgen.

Faillissement en pre-pack

Soms zijn de financiële problemen zo groot dat een faillissement niet is af te wenden. De zogeheten pre-pack kan in dat soort gevallen uitkomst bieden. Een pre-pack is een doorstart die in stilte wordt voorbereid samen met een beoogd curator. Als de doorstartplannen eenmaal vastliggen, wordt faillissement aangevraagd en kan de doorstart direct worden geïmplementeerd. Dit heeft als voordeel dat in de tussentijd geen onrust ontstaat bij personeel en afnemers en de bedrijfsactiviteiten niet tijdelijk stil komen te liggen.
De pre-pack heeft nog geen wettelijke basis. Een wetsvoorstel is inmiddels wel aanhangig en in de praktijk wordt de pre-pack al met enige regelmaat toegepast. Bekende voorbeelden zijn de doorstart van het Ruwaard van Putten ziekenhuis en van kinderopvangorganisatie Estro.
Er is echter ook steeds meer kritiek op de pre-pack. Die kritiek richt zich voornamelijk op het gebrek aan transparantie en het gegeven dat een stille doorstart niet in alle gevallen noodzakelijk is. Toch lijkt de pre-pack voor zorginstellingen wel degelijk een nuttig en doelmatig instrument. De belangen van patiënten vergen immers dat de continuïteit van de zorg wordt gewaarborgd.
Een succesvolle doorstart, via een pre-pack of anderszins, vraagt een gedegen voorbereiding. Early warning blijft ook hier dus het devies.

Oplossingen onderzoeken

Op bestuurders en interne toezichthouders rust de taak om (financiële) problemen vroegtijdig te onderkennen. De ervaring leert dat er dan vaak nog voldoende gelegenheid is om oplossingen te onderzoeken, bijvoorbeeld door middel van een pre-pack. Struisvogelpolitiek wordt niet langer getolereerd en vergroot het risico op persoonlijke aansprakelijkheid. Alle reden dus om te scherp te monitoren hoe uw zorginstelling ervoor staat.

Loek Kerstens, advocaat Zorgteam Loyens & Loeff N.V.