Mijn coronajaar begon eind januari 2020, toen de NOS beelden uitzond uit Wuhan. De Chinese miljoenenstad werd hermetisch afgesloten van de buitenwereld. Artsen waren ingepakt in beschermende kleding. ‘Heftig, als dat maar niet bij ons komt’, dacht ik. Maar volgens experts hoefden we ons geen zorgen te maken. De kans was klein dat het virus zijn weg naar ons land zou weten te vinden. Wel verstandig om even je handen te wassen als je een pakje uit China krijgt, luidde het advies in de reportage.

Geruststellende toon VWS en RIVM

Toen het virus in Italië opdook, leek het mij ijdele hoop dat het ons land zou overslaan. Maar van de impact die het zou hebben, had ik nog geen idee. Wie had dat destijds wel? De toon van de brieven van de minister van VWS aan de Tweede Kamer uit die periode is achteraf gezien wonderbaarlijk geruststellend. Maakt u zich geen zorgen, want Nederland is klaar voor een eventuele uitbraak, luidde de boodschap van VWS en het RIVM.

‘We moeten wat met dat coronavirus’, zei een collega tijdens een redactieoverleg begin maart. Wat doen zorginstellingen om zich voor te bereiden? Zijn ze er klaar voor? Maar de halfslachtige uitvoering strandde. Ook op onze redactie ontbrak urgentiebesef. Andere thema’s leken belangrijker.

Handen schudden

Een dag nadat premier Rutte op 9 maart het advies gaf om geen handen te schudden, had ik een interview met twee prominenten uit de zorg. Voor we er erg in hadden schudden een van hen en ik elkaar de hand. Maar de andere, bestuurder van een ouderenzorgorganisatie, had de alertheid om de hand te weigeren. ‘Zelf besmet raken kan ik nu niet gebruiken.’ De urgentie drong pas echt tot mij door toen de Federatie Medisch Specialisten kort daarna opriep om de scholen toch maar te sluiten. Better safe than sorry.

Essentiële beroepen

Het kabinet kondigde de intelligente lockdown af. De media werden gerekend tot de essentiële beroepen. Vol overgave stortten we ons als redactie op het verspreiden van belangrijke informatie. Wat speelde er in ziekenhuizen, verpleeghuizen en andere zorgaanbieders in de brandhaarden? We gingen op zoek naar de verhalen die verteld moesten worden.

Urgentiebesef

De urgentie knalde ervan af in interviews met zorgbestuurders in het epicentrum van de crisis, zoals Bart Berden (ETZ) en Wilma de Jong (Brabantzorg). Intensivist Ralph So (Albert Schweitzer ziekenhuis) deed indringend verslag van de werkdruk op de IC en riep in maart al op tot mentale nazorg voor personeel.  Waar de publieksmedia inzoomden op het drama op de IC’s, sloegen wij de caresector niet over. Amstelring-bestuurder Inge Borghuis sprak al in een vroeg stadium over dilemma’s in de ouderenzorg. ‘Het kan toch niet zo zijn dat coronapatiënten sterven alleen maar omringd door mensen in maanpakken?’ Hoogleraar Anne-Mei The sprak over de onhoudbaarheid van het bezoekverbod in verpleeghuizen.

Succes van Noord-Nederland

Opvallend was het succes van Noord-Nederland. Dat was geen toeval, vertelden arts-microbioloog Alex Friedrich en bestuurder Ate van der Zee van het UMCG. Ook Nederland moest kiezen voor de strategie van indammen, zei gezondheidseconoom Xander Koolman, want dat was beter voor zowel de zorg als de economie. In de zomer leek dat gelukt. Was het ergste voorbij?

RedTeam

Maar het virus kwam eerder dan verwacht terug van vakantie. Tot mijn verbijstering negeerde het kabinet de rode lichten op het coronadashboard. Wim Schellekens van het RedTeam zei eind juli doodsbenauwd te zijn dat we een tweede golf in zouden gaan. De adviezen van het RedTeam, vaak accurater dan het OMT, werden echter te laat opgevolgd.
Ook verbijsterend was de discussie rond de mondkapjes. ‘De RIVM-richtlijnen voor zorgpersoneel wijken af van die van de WHO en ECDC’, zei Arnold Bosman, veld-epidemioloog.

Bron- en contactonderzoek

De GGD’en faalden in het blussen van brandhaarden. Ze konden het bron- en contactonderzoek niet aan. ‘De minister kan ze niet aansturen omdat hij daartoe geen bevoegdheden heeft’, legde bestuurder Laurent de Vries uit. ‘De GGD’en zijn ingebed in de ambtelijke cultuur van gemeenten en hebben geen enkele ervaring met de enorme opschaling die van hen wordt gevraagd’, vulde hoogleraar Richard Janssen aan. Coronaminister Hugo de Jonge had ten onrechte vertrouwd op de kleinschalige laboratoria. Zo rommelde Nederland de tweede coronagolf in. ‘Is het wensdenken?’, vroeg Amsterdam UMC-bestuurder Mark Kramer zich af over het Nederlandse gedraal met strengere coronamaatregelen. 

Zorgverleners gaan door

Inmiddels zitten we in de volledige lockdown. De ongekende saamhorigheid uit de eerste coronagolf is verdwenen. Het applaus voor de zorg is al lang verstomd. Artsen, verpleegkundigen en verzorgenden gaan uiteraard door met zorg verlenen aan patiënten. Schoonmakers en ander ondersteunend personeel, maar ook zorgbestuurders faciliteren hun werk. Als professionals de ruimte en het vertrouwen krijgen, zijn ze tot veel in staat. ‘We mobiliseren de collectieve wijsheid van alle verpleegkundigen’, zei Jos de Blok van Buurtzorg. ‘We hebben laten zien wat we met de kracht van de intrinsieke motivatie kunnen bereiken’, aldus Federatie-voorzitter Peter Paul van Benthem.

En wij? Nu de tweede golf blijft aanzwellen, blijven wij de verhalen optekenen die gehoord moeten worden. We zetten goede voorbeelden in de spotlights, onthullen wat fout gaat en proberen de enorme hoeveelheid informatie te duiden. Zo hopen wij ons steentje bij te dragen aan goede zorg voor patiënten. Compassie met het lijden van de medemens is een bron die nooit opdroogt.