De wijziging van artikel 13 van de Zorgverzekeringswet vermindert de keuzevrijheid van de verzekerde. Maar de relatie tussen de zorgverlener en patiënt is het begin van iedere behandelrelatie. Die keuze moet voor iedere patiënt verzekerd blijven, ongeacht premiehoogte.

Keuzevrijheid

Keuzevrijheid en solidariteit waren bij de introductie van de Zvw in 2006 dé kernthema’s. Eindelijk verdween het onderscheid tussen particulier en ziekenfonds. Daar voor in de plaats kwam een verplichte basisverzekering met een wettelijke dekking voor noodzakelijke zorg. De vrij kiezende patiënt zou de zorgmarkt in beweging brengen, daarmee de kwaliteit van de zorg verbeteren en dit met gelijktijdig beteugeling van kosten. De zorgverzekeraar werd de ‘regisseur’ van dit alles die om de gunst van de verzekerde zou gaan vechten.

Het pakte anders uit: de kosten van de Nederlandse zorg stegen niet eerder zo snel als sinds 2006. Er is geen enkel Westers land waar de kosten zo snel stijgen (bron: Commonwealthfund en OESO). De burger werd aanvankelijk bevestigd in het idee van keuzevrijheid, de zorgverzekeraars contracteerden al wat er aangeboden werd. Als onderlinge concurrenten wilden zij immers verzekerden niet teleur te stellen. Ongelimiteerd zorg contracteren, konden zij doen dankzij het systeem van risicoverevening: hoger uitvallende zorgkosten werden daarmee door de Staat steevast als overschrijding benoemd. De overschrijding van de traditioneel te laag geplande, budgetten werd het zorgveld kwalijk genomen en als tariefkortingen teruggehaald. Zorgverzekeraar blij, burger blij. De illusie van oneindig veel keus en vrijheid, met de zorgverlener als veroorzaker van de kostenstijging slaagde wonderwel.

Bulldozer

De bulldozermethode had één keerzijde: verantwoordelijkheid kunnen afschuiven op een ander is in de kortetermijnpolitiek misschien een volledig geaccepteerde methode, maar ooit komt de waarheid aan het licht. Aanvankelijk werd het gevoel van keuzevrijheid bekrachtigd met het afschaffen van de verwijskaart waarmee het poortwachtersysteem via de huisarts kon worden omzeild. Dat paste in het idee dat de markt beter zou functioneren als de macht van de huisarts zou worden doorbroken. Vele soorten zorgprofessionals kregen of claimden het “verwijsrecht”. De tweede lijn startte diverse “modepoli’s”, deels gedreven door de marktnoodzaak “productie te draaien”.

Acht jaar na introductie van dit systeem vol verwachtingen komt Nederland van een koude kermis thuis: de kostenbeteugeling is niet gelukt. De vrijheid van keuze uit duizenden zorgverleners wordt ingeruild voor een vrijheid van keus van één van de vier zorgverzekeraars, enkele kleinere verzekeraars daargelaten. Voor die keuzeverkramping betaalt de Nederlander een enorme prijs. Nog afgezien van de fiscalisering van AWBZ en zorgpremie, steeg de individuele premie van de basisverzekering in acht jaar met vijftig procent. Het pakket werd ingedikt en geeft minder vergoeding van medicatie, fysiotherapie, psychologische hulp en andere eerstelijnshulp. Bovendien werd het eigen risico jaarlijks verhoogd.

Ook de kwaliteit werd slachtoffer. Nederland stond tot 2012 steevast als enig Westers land meerdere jaren achtereen in de top 3 en vaak op de eerste plaats. Getuige het laatste rapport van het Common Wealthfund is dat niet langer het geval. Daarin is Nederland afgezakt naar de middenmoot.

Auto’s kopen

“Zorg verzekeren” lijkt daarmee niet langer een exercitie die in de markt floreert. Modellen zoals in de branche van autoschadeherstel gebruikelijk zijn, worden door zorgverzekeraars gebruikt om zorgverleners en instellingen tot afspraken te dwingen. Deze simplificatie van de zorg is sinds het als product “in de markt” werd gezet onuitroeibaar geworden. De bijna volledige bedrijfseconomische oriëntatie van zorginkoop als een materieel goed, houdt het voor verzekeraar en VWS wellicht overzichtelijk, maar iedere Nederlander kan uitleggen dat zorg iets heel anders is dan het kopen of verzekeren van een auto. De burger die patiënt wordt, verkeert intussen in onzekerheid of hij met zijn zorgverzekering straks nog in de buurt, dicht bij zijn verwanten, familie, verpleegkundige en zijn vertrouwde artsen die hem begrijpen en hem al tientallen jaren kennen, zijn ziekenhuiszorg kan krijgen.

Controle-apparaat

Naast de kostenexplosie heeft het zorgsysteem in de NMa (ACM) en NZa twee controlemechanismen gekregen. Zij moeten toezien dat de consument steeds waar voor zijn geld krijgt. Beide organen lijken daartoe niet in staat. De ACM heeft tot nu toe alle rechterlijk aangevochten miljoenenboetes in de zorg op last van de rechter moeten schrappen. Er heersen binnen deze organen Kafkaëske gewoontes waarbij telkenmale blijkt dat zij met de rug naar de zorg en met het gezicht naar de verzekeraar staan. Dit levert het beeld op van een zeer kostbaar controleapparaat dat niet meer te corrigeren lijkt. En wie niet voldoet aan haar eisen moet zich voorzien van zeer dure juridische adviezen. Ook hiervoor betaalt de burger een hoge prijs. Omdat bij deze ZBO’s controle, opsporing én handhaving onder één dak zit is een langdurige rechtsgang nodig om uiteindelijk bij een onafhankelijk rechter terecht te mogen komen.

Door dit alles heeft het zorgveld een brede afkeer gekregen van degene die aan knoppen draaien van een zorgsysteem dat zij eigenlijk niet begrijpen. Het systeem heeft de verbinding met zorgen voor veelal oudere mensen met multipele aandoeningen in hun eigen omgeving verloren. Het is eenzijdig gericht op een bedrijfseconomische benadering van een “optelsom van ziekten” die voor zorgverleners “patiënt” heet.

Wantrouwen

Dit zorgsysteem dat ongekend duur is en gebaseerd op controle en wantrouwen, heeft de keuzevrijheid voor de patiënt tot een fata morgana gemaakt. Het geeft de macht aan een partij die al acht jaar niet in staat is met verstand van zaken samenhangende zorg te contracteren. Dat dit systeem pas echt zou gaan werken als één wetsartikel wordt geschrapt, onderstreept het onvermogen van de zorg als markt. Vóór 2006 kon de Nederlander onder de loongrens niet zijn zorgverzekeraar kiezen maar wel zijn zorgverlener. Voor de Nederlander boven de ziekenfondsloongrens was er volledige keuzevrijheid van verzekeraar en zorgverlener.

Nederland is intussen nog verder terug dan af: één systeem voor minder bedeelden en één voor de hogere klasse, zij het dat de zwakste iedere keuzevrijheid kwijt is. Daarvoor betaalt iedereen een explosie in premiekosten voor een uitgekleed basispakket. En dat alles met een in internationaal perspectief mindere kwaliteit.

Paul Habets is sinds 27 jaar huisarts te Ommen en was in de periode 2006 – 2013 vicevoorzitter van de LHV. Hij was  betrokken bij de introductie van de Zorgverzekeringswet en bij de diverse akkoorden en convenanten met VWS.