Bij gebrek aan mijn wekelijkse portie sociale interactie en kunstbezoeken, zocht ik mijn toevlucht tijdens de lockdowns in de literatuur. Eens te meer werd ik me ervan bewust hoe kunst kan helpen bij het onderzoeken van de grote vragen des levens. Zo raakte ik gefascineerd door de medisch-ethische vragen die de schrijver van het Boekenweekgeschenk van dit jaar – Hanna Bervoets – in haar werk behandelt. De harde vragen over leven en dood veranderen in haar handen tot complexe problemen van mensen van vlees en bloed.

Ivanov

Zo gaat haar roman Ivanov over de vraag: kunnen we mensen en apen kruisen zodat we op deze nieuwe soort dierproeven kunnen uitvoeren? Het verhaal speelt zich onder andere af begin jaren negentig in New York, te midden van de aidsepidemie. De jonge journalist Felix stuit op de geschorste viroloog Helena Frank. Frank is zeer persoonlijk betrokken bij de aidsepidemie en gaat in haar zoektocht naar een geschikt medicijn verder dan de medisch-ethische commissie toestaat: zij probeert net als de (echt bestaande) Russische wetenschapper Ilya Ivanov een mens met een aap te kruisen, zodat er een hybride wezen ontstaat dat gebruikt kan worden in medicijnonderzoek.

Ingrijpen

In de roman laat Bervoets een volwassen Felix reflecteren op zichzelf als tiener. Als tiener was hij geen partij voor de ervaren debater Frank. Terugkijkend ziet hij welke vragen hij had moeten stellen, hoe hij Frank tot verantwoording had kunnen roepen. Op die manier onderzoekt Bervoets de vraag: hoe ver willen wij gaan met ingrijpen in de natuur ten behoeve van de gezondheid van mensen? Welke waarden staan tegenover elkaar?

Love addiction disorder

Na dit boek hunkerde ik naar een volgende roman van Bervoets. Dat is Efter. In dit verhaal, dat zich afspeelt in de nabije toekomst, is verliefdheid een ziekte (love addiction disorder) en de farmacie heeft een pil uitgevonden die die ziekte geneest.
Een van de personages is de ongelukkig verliefde tiener Mejia. De oplossing die het enigszins disfunctionele gezin kiest, is om Mejia naar een kliniek te sturen om haar van haar verliefdheid af te helpen. Dat biedt moeder Heleen en stiefvader Robert de gelegenheid om aan hun relatie te werken, merkt Bervoets wrang op. In de trein naar de kliniek probeert moeder Heleen een gesprek met haar dochter te voeren, maar beiden zijn zover van elkaar afgedreven dat het niet meer lukt.

Jeugdzorg

Na deze scene moest ik het boek even wegleggen. Want hoewel het verhaal zich in de nabije toekomst afspeelt, wordt er nu al met grote regelmaat naar dit soort oplossingen gegrepen.

Een op de acht minderjarigen kreeg het afgelopen jaar professionele (opvoed)hulp. Er zijn wel degelijk gezinnen voor wie dat een verstandige oplossing is, maar dat aantal ligt hoogstwaarschijnlijk meer in de buurt van een op twintig.

Vaak lost de jeugdzorg problemen op die geaard zijn in andere domeinen, stelden onder andere de onderzoekers van het Nederlands Jeugdinstituut. Armoede en schulden worden regelmatig genoemd als onderliggende problemen. Minder zichtbaar zijn de ouders die zo hard werken dat ze geen tijd hebben om zelf uit te rusten en in rust tijd door te brengen met hun kinderen.

Tijd voor elkaar

Een van de leerpunten uit de coronatijd is dan ook dat veel gezinnen de rust die ontstond in de lockdowns als zeer prettig hebben ervaren. Zoals Tom van Yperen van het Nederlands Jeugdinstituut het verwoorde: ‘Veel gezinnen kunnen het heel goed met elkaar vinden.’

Ik hoop en gun het elk gezin om dit vast te houden, en met liefde en aandacht sluimerende problemen op te lossen. Dan blijken gezinnen veerkrachtiger dan we denken. En voor wie nog niet weet wat te lezen tijdens de zomervakantie kan ik genoemde boeken van harte aanbevelen.