In een opinieartikel in de Volkskrant van 13 februari jl. stellen Martin Buijsen, Marcel Soesan en Maarten Hijink het onbegrijpelijk te vinden dat ‘in een tijd dat ziekenhuizen dicht of zelfs failliet gaan’ gesproken wordt over winstuitkering door ziekenhuizen. Zij roepen op te komen tot ‘een nationaal en publiek stelsel’ dat een einde maakt aan ‘alle commerciële avonturen die we nu in de zorg zien’. Hun pleidooi vraagt om een kritisch tegengeluid, want anders dan zij suggereren is het belang van de patiënt hiermee niet gediend.

Reden voor overheidsingrijpen

Natuurlijk is er om de publieke doelen op het gebied van kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid te waarborgen volop reden voor overheidsingrijpen in de gezondheidszorg. Vrije marktwerking leidt onherroepelijk tot problemen. Strakke regulering door de overheid is echter evenmin een wondermiddel. Zo is bij de politieke besluitvorming sprake van tekortkomingen, zoals beïnvloeding door belangengroepen en een focus op snelle kortetermijnoplossingen die gedreven wordt door incidenten. Zoals ik onlangs in mijn oratie heb uiteengezet, is in de Nederlandse gezondheidszorg daarom gekozen voor de combinatie van marktwerking en regulering.

Voortbestaan niet vanzelfsprekend

Onderdeel van deze gereguleerde marktwerking is dat de inkomsten van zorgaanbieders niet langer gegarandeerd zijn in de vorm van vaste budgetten maar prestatieafhankelijk zijn geworden. Het voortbestaan van afzonderlijke zorgaanbieders is hierdoor niet vanzelfsprekend. Zo moeten ziekenhuizen die door tekortschietende prestaties, verkeerde investeringen en/of mismanagement in de financiële problemen komen, zelf op de blaren zitten. En hoewel dit uitermate vervelend is voor de direct betrokken patiënten, verpleegkundigen en artsen moeten ze in het uiterste geval failliet kunnen gaan. Overigens hoeft dit dan niet het definitieve einde te betekenen, omdat een (gedeeltelijke) doorstart met een nieuwe eigenaar altijd tot de mogelijkheden behoort.

Anders dan in het verleden is er in het huidige zorgstelsel geen rol voor de overheid in het voorkomen van faillissementen. In een zorgstelsel waar ziekenhuizen meer en meer de ruimte krijgen om, binnen de publieke randvoorwaarden, invulling te geven aan het gevraagde ‘medisch ondernemerschap’ is deze terughoudendheid van de overheid niet meer dan terecht.

Financiële risico’s zijn toegenomen

Wel dient een belangrijke tekortkoming te worden opgelost. Sinds de invoering van de gereguleerde marktwerking zijn de financiële risico’s voor ziekenhuizen fors toegenomen. Voor hun financiering zijn zij echter nog steeds sterk afhankelijk van de banken. En die zijn sinds de financiële crisis van een aantal jaren geleden een stuk terughoudender met het verstrekken van extra geld. Ziekenhuizen met weinig eigen vermogen zullen bij tegenslag daarom snel in acute financiële problemen komen. Ook kan het in toenemende mate moeilijk worden om de investeringen van de grond te krijgen die voor de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van ziekenhuiszorg wenselijk zijn.

Huidige regels moeten worden aangepast

Risicodragende private investeerders kunnen hierbij uitkomst bieden. Maar zij zullen alleen bereid zijn om met geld over de brug te komen als daar in de vorm van winstuitkering een redelijke vergoeding tegenover staat. Dit is nu echter niet toegestaan. De huidige regels moeten dus worden aangepast. Natuurlijk is voorzichtigheid daarbij geboden. Het is alleen verstandig om het verbod op winstuitkering voor ziekenhuizen onder voorwaarden los te laten. Deze voorwaarden moeten de op snelle winst beluste ’cowboys’ buiten de deur houden. Tegelijkertijd mogen ze echter niet te beperkend zijn voor investeerders die primair geïnteresseerd zijn in waardevermeerdering op de lange termijn.

Winst uitkeren onder voorwaarden

Dit is ook de strekking van het wetsvoorstel dat op 1 juli 2014 (!) door de Tweede Kamer is aangenomen. Om de investeringsmogelijkheden in de medisch-specialistische zorg te vergroten, is het de bedoeling dat ziekenhuizen winst mogen gaan uitkeren als zij aan strikte voorwaarden voldoen. Helaas is ondanks alle beperkende voorwaarden een politieke impasse ontstaan. Het wetsvoorstel ligt hierdoor nog steeds in de Eerste Kamer. Hopelijk kan de beoogde wetswijziging de komende maanden worden vlot getrokken. Mede gezien de financiële positie van veel ziekenhuizen heeft namelijk niemand er baat bij wanneer van winst in de zorg een taboe wordt gemaakt.

Door: Marco Varkevisser, hoogleraar Marktordening in de Gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit Rotterdam