Het besef dat oplossingen voor (ogenschijnlijke) zorgvraagstukken ook buiten de zorg liggen, groeit eindelijk. De richting waar we heen moeten, is helder. Belangrijkste vragen gaan zijn: hoe komen we er? En gaan en durven partijen echt de verantwoordelijkheid te nemen, in het belang van het grotere geheel?

Samenwerking

Met concurreren om goed te willen zijn, is niets mis, maar zoiets belangrijks als ondersteuning en zorg voor de meest behoevende burgers vraagt bij uitstek om samenwerking. Het landschap is nu eenmaal versnipperd en we moeten door. IZA staat dan ook vol van de oproep om samen te werken, bestuurlijk bekrachtigd. Er staat zelfs: ‘het is nu belangrijker dan ooit’. En dat is een terechte oproep. Hoe het vorm te geven, blijft open. Dat moet ook in een akkoord, maar er ligt wel een risico. Niets zo lastig als effectieve samenwerking en synergie in netwerken of allianties (of welke vorm u kiest). Het vraagt namelijk om meerdere kloppende puzzelstukken op de inrichting van de samenwerking (‘structuur’), de besluitvorming, de gekozen schaal, onderliggende waarden en relaties. De regio wordt verheven als de schaal van de toekomst en dat is een risico. Regiobeelden en plannen maken lukt nog wel, maar wat komt daarna?

Recentralisatie

We hebben geleerd dat decentraliseren naar gemeenten niet de beste keuze was. Dus voor recentraliseren naar regio’s is wat te zeggen. De regio-indeling is echter vaak een sociaal-politieke keuze, waar voor effectieve samenwerking en netwerksynergie ook andere principes leidend zouden moeten zijn. In Finland, waar ik recent was voor een lezing samen met Jessica Michgelsen, hebben ze de knoop (na vele jaren en een gevallen regering) doorgehakt; van ca. 200 organisaties verspreid over gemeenten naar 22 ‘well being counties’ (zorg-en-welzijnregio’s). Bewust niet de vijf (‘UMC’-)regio’s omdat het de ziekenhuizen te veel macht zou geven en het te ver van de burger staat. Interessant is dat in deze nieuwe inrichting van zorg en welzijn, democratische principes verbonden zijn aan de regiogovernance. Een gekozen regionale raad met een bestuur en voorzitters, die toeziet en verbindt met een ‘regiodirecteur’ die in contact staat met de zorgaanbieders. Spannend hoe dat per januari ’23 uit gaat pakken.

Regionaal

Het concept is niet gek als je kijkt naar de aanwezige kennis over effectieve samenwerking met daarin de verbinding met burgers. Ook daar hebben we in Nederland nog een forse opgave. Het publieke debat over wat zorg is, maar nog veel meer wat het in de toekomst nog (moet of kan) zijn, gaat scherper gevoerd worden. Juist op een moment dat er in onze samenleving veel ontevredenheid is. Ook is er in Finland, net als in Nederland, een groot risico op veel bestuurlijke regiotafel (IZA: ‘partijen hebben een bestuurlijk IZA-kwartaaloverleg’) waar vanuit niet écht gestuurd wordt vanuit de behoeften van burgers/cliënten. Gaat de burger er echt iets van merken? In Finland is de knoop doorgehakt over de regio-indeling, waar er bij ons allerlei regio-indelingen zijn. Maar afstemming van de dienstverlening en de interactie met naasten moet uiteindelijk lokaal plaatsvinden. Governance (leiderschap, sturing, toezicht, verantwoording) moet daar uiteindelijk voorwaardenscheppend aan zijn. Dus je kunt wel op het niveau van ‘de regio’ het overleg inrichten, maar niet alle zorg en dienstverlening hoeft op regionaal niveau georganiseerd te worden. Nu het IZA door (helaas niet door alle) partijen is getekend, wordt het past echt de koppen bij elkaar steken.

Integraliteit

Net als ten tijde van mijn oratie, staat het woord ‘integraliteit’ nog steeds niet in Van Dale. Met IZA dus van ‘verlangen’ naar ‘verstandig en in wijsheid werken aan integraliteit’. Onze Finse bevindingen diepen we nog verder uit. Want hoe uniek Nederland en een IZA ook lijken, er zullen zowel risico’s als resultaten zijn in de regio. Het verlangen ernaar is internationaal en niet uniek.

Mirella Minkman, bijzonder hoogleraar TIAS/Tilburg University, vz RvB Vilans
Jessica Michgelsen, onderzoeker/adviseur integrale zorg, Vilans