Slechts 17 procent van de Nederlandse bevolking vindt het eigen risico een goede zaak. Zij willen gemiddeld een bedrag van 182 euro per jaar betalen als eigen risico. Van de mensen die een lager eigen risico willen, zijn de meesten bereid extra premie te betalen van gemiddeld 12,27 euro. Dat is te weinig. Om de afschaffing van het eigen risico te betalen is een bedrag van ongeveer 25 euro extra nodig. Al deze gegevens staan te lezen in een artikel dat een groep NIVEL-onderzoekers (eerste auteur Romy Bes) op 13 juli publiceerde in ESB. Uit het artikel doemt het beeld op van egoïstische Nederlanders.

Solidair met arme mensen
Van de Nederlanders vindt 78 procent het onjuist dat rijke mensen betere zorg krijgen dan arme mensen. Alleen Slovenië (83 procent) en Frankrijk (80 procent) scoren hoger. Duitsland en Zweden hebben een lagere score (beide: 75 procent). Van de rijke landen scoren Engeland en de Verenigde Staten het laagst: slechts 45 respectievelijk 54 procent van de ondervraagden vindt het daar onjuist dat rijken betere zorg krijgen. Al deze uitkomsten publiceerde een onderzoeksteam (eerste auteur Joachim Hero) van Harvard University in juni in Health Affairs. Uit het onderzoek onder 32 landen komen Nederlanders als zeer solidaire mensen naar voren.

Eigen versus algemene belang
De NIVEL- en de Harvardstudie leggen een spanningsveld in de economische wetenschap bloot, dat tussen de homo economicus en de homo sapiens. De eerste stelt het eigen belang centraal en de tweede het algemene belang. De grondlegger van deze wetenschap, Adam Smith, tobde al met deze tegenstrijdigheid. In zijn Wealth of Nations pleitte hij voor vrije concurrentie, gebaseerd op het eigen belang van een ieder. In een ander boek The Theory of Moral Sentiments pleit hij voor samenlevingen gebaseerd op solidariteit. Grondlegger van de gedragseconomie is Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman (1934). Hij bevestigt het spanningsveld tussen impulsief kortetermijndenken en het langzame, beredeneerde langetermijndenken. Lees zijn prachtige boek Thinking Fast and Slow.

Hogere procentuele premie
Wat moet de nieuwe Nederlandse regering nu met een volk dat én egoïstisch én solidair is? Mijn antwoord is: Verlaag het eigen risico tot het genoemde bedrag van 182 euro en baseer je dan op deze NIVEL-studie. Verhoog hiertoe de procentuele premie met ongeveer 25 euro per maand. Doe dat niet via verhoging van de nominale premie. Want die vormt, relatief gezien, een zwaardere belasting voor arme mensen dan voor rijke mensen. Voor een dergelijk beleid van hogere procentuele premie bestaat draagvlak volgens de Harvard-studie.

Solidariteit belonen
Het spanningsveld tussen homo economicus en homo sapiens is ook te verkleinen door solidair gedrag financieel te belonen. Bijvoorbeeld door mantelzorgers een kostenvergoeding te gunnen. Of mensen een belastingverlaging toe te staan, als zij huisgenoten met beperkingen verzorgen. Experimenten hiermee staan nog in de kinderschoenen. Ik raad de nieuwe regering aan deze innovaties eens uit te proberen. NIVEL en Harvard willen ze vast wel evalueren.