We zijn het over veel eens. Ten eerste, dat er serieuze baten kunnen ontstaan door ondernemerschap in de zorg. Ten tweede, dat het in het huidige systeem niet gemakkelijk is om de ondernemen in de zorg. En ten derde, dat er op dit moment vormen van ondernemerschap zijn waar niemand op zit te wachten. Dan nu de misverstanden.

Misverstand 1: Stichtingen zijn de good guys en winstjongens de schurken

Er heerst naïviteit over het verschil tussen stichtingen en op winst gerichte organisaties. De stichtingen zouden in dat beeld louter gedreven zijn door intrinsieke motivatie en de zorg voorop stellen, terwijl de laatsten alleen op geld uit zijn. De werkelijkheid is anders. Onder veel stichtingen hangen bv’s. Niet zelden zijn bestuurders van de stichtingen ook aandeelhouders van de bv’s en wordt daar wel winst gemaakt en uitgekeerd. Ik ken voorbeelden waar vroom doende bestuurders van stichtingen in dikke bakken rijden en in villa’s wonen. Aan de andere kant van het spectrum zijn er ondernemers die vele jaren ploeteren en verlies draaien. En als ze dan na al die jaren sappelen wel winst maken, worden ze met de nek aangekeken. Daarnaast is het maken van winst en handelen vanuit intrinsieke motivatie geen tegenstelling. Ik ken veel ondernemers binnen en buiten de zorg die door veel meer gedreven worden dan geld en omgekeerd ken ik stichtingen waar men de kantjes vanaf loopt.

Misverstand 2: De misstanden komen door marktwerking

Marktwerking is een gemakkelijk doelwit als zondebok. Is er ergens een probleem? Je roept ‘marktwerking!’ en je hoeft het verder nergens meer over te hebben. Co-Med, het Slotervaartziekenhuis, zorgcowboys, allemaal voorbeelden die niet zijn ontstaan door ‘marktwerking’ maar door gebrekkig toezicht en rare prikkels. In plaats van een abstracte schuldige aan te wijzen waar niemand wat mee opschiet, is het beter concrete maatregelen te treffen om cowboys te weren, zoals de beperkende maatregelen uit het wetsvoorstel over winstuitkering uit 2014.

Misverstand 3: Risicodragend kapitaal is niet nodig in de zorg: er is geld zat

Het laatste misverstand is wat subtieler, want het klopt dat er geld zat is en dat risicodragend kapitaal niet altijd nodig is, bijvoorbeeld om een ziekenhuis of een verpleeghuis te runnen. Maar vaak is het wel nodig of nuttig. Nodig wanneer de risico’s te groot zijn om te dragen voor een stichting of nuttig omdat het innovatieve concepten in de markt kan zetten waar patiënten baat bij hebben. Het is daarom beter om te accepteren dat risicodragend kapitaal een plek heeft in de zorg. Beloon goed ondernemerschap en straf de cowboys.

De misverstanden leiden tot een valse dichotomie waar goede zorg onder lijdt. In plaats van een kerkhof aan mislukte innovaties en een optocht van cowboys moet er ruimte komen voor goed ondernemerschap zonder valse tegenstellingen.

Door Marcel Canoy, hoogleraar gezondheidseconomie aan de VU, lid Kwaliteitsraad Zorginstituut en adviseur bij de ACM