Slechtziendheid wordt in de zorg zwaar onderschat. Van zorgverleners tot bestuurders: bijna niemand realiseert zich dat veel van hun cliënten slechtziend of blind zijn. Terwijl in de gehandicaptenzorg een kwart van de cliënten weinig tot niets ziet, en in zorgcentra voor ouderen zelfs vier van de tien bewoners. Dat betekent dat elke zorgorganisatie meerdere cliënten heeft met een visuele beperking.

Verstoken van hulp

Het schrijnende is dat veel van deze mensen onnodig lijden, omdat niemand hun probleem opmerkt. Of omdat hun omgeving denkt: met de ouderdom gaat je zicht nu eenmaal achteruit. Maar veel oogproblemen zijn wel degelijk te verhelpen. In een proef van onder meer Amsterdam UMC en Buurtzorg met een screening bij oudere cliënten, bleek dat 20 procent van deze mensen een visuele beperking had. Een deel kon dankzij een staaroperatie of bril weer goed zien. Stel je voor hoeveel leed we kunnen voorkomen als we alle oudere thuiszorgcliënten een korte online test aanbieden.

Zelfstandigheid en plezier teruggeven

Het zicht valt weliswaar niet bij iedereen te verbeteren, maar de kwaliteit van leven des te meer. Bij Koninklijke Visio merken we dagelijks hoeveel verschil trainingen, hulpmiddelen en aanpassingen in de woonomgeving kunnen maken. Mensen kunnen weer zelf hun familie bellen, de weg vinden in en om hun woning, werken of hobby’s beoefenen. Zo krijgen ze zelfstandigheid en plezier in hun leven terug. Alleen moet iemand wel hun slechtziendheid opmerken en weten dat er oplossingen bestaan.

Herken visuele beperkingen

Daarom moeten professionals alert worden op problemen met zien. Neem iemand met een verstandelijke beperking die onverklaarbare woedeaanvallen heeft. Zorgverleners denken hierbij zelden aan een visuele beperking. Maar als een cliënt je niet ziet binnenkomen, schrikt hij als je hem opeens aanspreekt. Of neem de verpleeghuisbewoner die telkens haar kleren vies maakt door te morsen. Misschien ziet zij niet hoe vol haar beker is.

Maak de zorgorganisatie toegankelijk

Zorgverleners kunnen vervolgens passende oplossingen zoeken. Simpele trucs kunnen al helpen: melk in donkere kopjes schenken en koffie in witte. Door het kleurcontrast zien mensen beter hoeveel er nog in zit. In de bejegening is het belangrijk altijd aan te kondigen wat je gaat doen, bijvoorbeeld als je de ruimte binnenkomt of verlaat. Spullen niet laten slingeren vermindert het risico op vallen. Daarnaast moeten zorgorganisaties hun gebouwen inclusief maken. Vaak zijn zorginstellingen wel ingesteld op rolstoelgebruikers, maar niet op mensen met een visuele beperking. Denk aan de standaardliftknopjes in het verpleeghuis, onmogelijk te bedienen voor iemand die slecht ziet. Het moet vanzelfsprekend worden rekening te houden met slechtziende cliënten. Door soms eenvoudige aanpassingen – zoals looplijnen, kleurcontrasten en een goede lichtinval – kunnen zij veel makkelijker hun weg vinden.

Zorg voorkomen en verplaatsen

Door samen te werken met andere zorgorganisaties en onze kennis te delen, voorkomen we dat mensen onze zorg nodig hebben. Dat moet ook wel, want het aantal mensen met een visuele beperking zal tot 2040 verdriedubbelen. Daarbij speelt snelheid ook een grote rol: hoe eerder mensen hulp krijgen, hoe eenvoudiger die hulp kan zijn. Dan kunnen mensen prima zonder ons verder, samen met hun mantelzorgers en de professionals om hen heen.

Financiering van preventie moeizaam

We zijn druk bezig om het aanbod van preventieve en lichte hulp uit te breiden, nieuwe zorgprogramma’s te maken en met onderzoek. Vanuit onze eigen organisatie, en samen met collega-organisaties in het consortium Kennis Over Zien. Zoals zoveel zorgorganisaties stuiten we op de moeizame financiering van preventie en lichte hulpvormen. Daarom willen we samen optrekken met andere zorgorganisaties om dit probleem bovenaan de agenda te krijgen van zorgverzekeraars, gemeenten en het ministerie van VWS.

De baten van preventie en lichte hulp zijn immers veel hoger dan de kosten. De zorg beter afstemmen op deze doelgroep betekent minder valincidenten, minder onbegrepen gedrag, minder depressies en meer zelfredzaamheid. Dat ontlast het zorgpersoneel en bespaart vermijdbare kosten. Kortom: waar wachten we in Nederland nog op?

Door Margreeth Kasper de Kroon en Annelies Versteegden, Raad van Bestuur Koninklijke Visio