Eind vorige maand kwamen honderden zorgprofessionals samen op het Groene Zorg Festival om te bespreken hoe de sector kan verduurzamen. Een van de onderwerpen op de agenda was de impact van medicijngebruik op het milieu. De Nederlandse zorgsector is verantwoordelijk voor 6 tot 8 procent van de CO2-uitstoot in Nederland, en de grootste bijdrage, 41 procent, komt op het conto van geneesmiddelen en andere chemische producten. Jaarlijks bereikt ook minstens 190 ton medicijnresten het Nederlandse oppervlaktewater.

Milieubewust voorschrijven als nieuwe norm

Medicijnen voorschrijven is ingewikkeld. Voorschrijvers moeten liefst 54 afzonderlijke factoren afwegen, rond individuele behoeften, comedicatie, en andere ziektes van de patiënt. Hun focus ligt daarbij logischerwijs op het bieden van de beste en veiligste zorg voor individuele patiënten. In hoeverre de voorgeschreven medicatie in het nadeel is van de planeet, wegen zij nog niet of nauwelijks mee. Bij veel zorgprofessionals ontbreekt de kennis over hoe klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en vervuiling onze gezondheid kunnen ondermijnen. Ook ontbreekt het (toekomstige) voorschrijvers, naast de bekende adviezen zoals voorkomen van onnodig medicatiegebruik, aan handvatten om milieu-impact gericht mee te nemen binnen hun therapiekeuzes.

Goede voorbeelden

Initiatieven zoals PlanED Prescribing, een project van Amsterdam UMC en Hogeschool Inholland dat educatiemiddelen ontwikkelt om voorschrijvers te helpen bij het maken van milieuvriendelijke keuzes zonder de individuele patiëntenzorg onevenredig te benadelen, zijn een stap vooruit. Ook ideeën als de duurzame paracetamol challenge, die voorschrijvers aanspoort vaker paracetamol in tabletvorm te geven dan via het infuus, zetten zoden aan de dijk. Als alle ziekenhuizen mee zouden doen en in minimaal 25 procent van de gevallen kiezen voor tabletten, zorgt dat volgens de Groene Zorgalliantie per jaar voor 144.000 kilo minder afval.

Grootschalige plannen ontbreken

Maar het ontbreekt vooralsnog aan grootschalige effectieve plannen. Duurzaamheidsinitiatieven ontstijgen zelden het ziekenhuis- of afdelingsniveau. Ook bij de Green Deal Duurzame Zorg tussen overheid en sectorpartijen lijkt centrale regie te ontbreken. Om echt impact te maken, zullen nationale en Europese beleidsmakers de transitie naar duurzaam denken over medicijnen actief moeten ondersteunen.

Gebrek aan informatie

Een van de grootste barrières die zorgprofessionals die duurzaam willen voorschrijven ervaren, is het gebrek aan duidelijke informatie over de milieu-impact van de medicijnen die ze voorschrijven. Dat maakt het moeilijk kiezen voor de milieuvriendelijke variant.

De Europese Commissie werkt momenteel aan de hervorming van Europese farmaceutische wetgeving. Een van de doelstellingen is om de duurzaamheid van medicijnen te verbeteren. Maar deze doelstelling zien we onvoldoende terug in het voorstel van de commissie. Wij adviseerden de Commissie daarom om duidelijke en samenhangende criteria en definities op te stellen voor de beoordeling van de milieu-impact van medicijnen en om duidelijke eisen te stellen aan farmaceuten voor de beschikbaarheid, kwaliteit en transparantie van milieugegevens.

Met die gegevens wordt het voor voorschrijvers veel eenvoudiger om milieuvriendelijker te kiezen. Ze plaveien de weg voor praktische maatregelen zoals de introductie van een ecologisch label voor medicijnen, vergelijkbaar met voedingsmiddelenlabels. Zo’n label opent ook de eventuele mogelijkheid voor verzekeraars om de milieu-impact van medicijnen te kunnen meenemen in wat ze vergoeden.

Win-win

Zulke maatregelen zullen op korte termijn mogelijk geld kosten. Maar een milieubewuste omgang met medicijnen betekent op termijn niet alleen grote ecologische winst, maar ook grote besparingen op medicijnuitgaven. Uit een studie van het Radboudumc bleek dat het effect van een maatregel als heruitgifte van kankermedicijnen die patiënten niet opmaken, naast de milieuwinst een jaarlijkse besparing van 20 tot 50 miljoen euro voor het Nederlandse zorgbudget oplevert. En dat op één medicatiecategorie. Duurzaam omgaan met medicijnen is een win-win voor patiënt, zorgsector en overheid.

Door:
Jelle Tichelaar, bijzonder lector Interprofessionele Samenwerking & Medicatieveiligheid bij Hogeschool Inholland.
Joost Piët, arts-onderzoeker bij Amsterdam UMC en Hogeschool Inholland. 

Zij publiceerden recent in The Lancet Planetary Health aanbevelingen voor Europese wetgeving om de milieu-impact van medicijnen te verminderen.