Laten we klein beginnen: binnen het sociaal domein wordt actief nagedacht over mogelijkheden om inwoners aan een beter bestaan te helpen. Onlangs deed Berenschot onderzoek naar loonkostensubsidie, en wat blijkt? Het loont, en flink ook. Mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt kunnen zelf geld verdienen, zijn minder afhankelijk van een uitkering en worden gelukkiger en gezonder. Goed voor henzelf, de schatkist en de hele samenleving. De kosten gaan weliswaar voor de baten uit, maar een nieuw kabinet kan hier zijn voordeel mee doen omdat de sociale én financiële baten hoger zijn dan de kosten. Op dezelfde manier blijkt passend werk voor inwoners met een psychische kwetsbaarheid heel heilzaam te zijn, en ook hier verdien je de investering ruim terug.
Efficiencyslag
Binnen het bredere sociaal domein kunnen we een nog veel grotere slag slaan. Want ondanks succesvolle resultaten lekken er miljarden weg in alles wat we doen om inwoners te laten meedoen. Participatie, dagbesteding, beschut werk, doelgroepregister, het duizelt van de regelingen, indicaties, schotten en verantwoordingseisen. Een efficiencyslag met minder administratieve lasten levert goud geld op, zeker over een langere periode. Geduld is echter een schone zaak, en niet alleen in het sociaal domein. Als alle jongeren nu zouden stoppen met roken, zien we pas over twintig jaar dat minder mensen ziek worden. En dus ook dat de kosten voor gezondheidszorg voor een groot aantal aandoeningen omlaag gaan. Het effect van een grote beleidsverandering zie je dus niet altijd direct, maar dat het kan werken, staat buiten kijf.
Sociaal domein
We moeten het stelsel dus anders inrichten. Met het Integraal Zorg Akkoord (IZA) hebben we al een belangrijk middel om de toegang, betaalbaarheid en kwaliteit van onze zorg goed te houden. De toegang tot de zorg staat namelijk onder druk en door een dubbele vergrijzing neemt de personeelskrapte snel toe. In het IZA ligt de focus op de curatieve zorg, maar waar nodig wordt ook het sociaal domein erbij betrokken. Logisch, want de link tussen gezondheid en bestaanszekerheid is evident: bestaanszekerheid maakt mensen gezond en gezonde mensen komen sneller aan het werk, om maar wat te noemen.
Duurzame oplossing
Om die verbinding kracht bij te zetten is er dan ook veel te zeggen voor een ISA: een Integraal Sociaal Akkoord. Een brede overeenkomst die de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van het sociaal domein veilig stelt en tot minder bureaucratie leidt. Duurzame bloei en bestaanszekerheid zouden het startpunt moeten zijn. De focus ligt nu nog te veel op het repareren van bestaansonzekerheid. Te vaak is zelfredzaamheid daarbij het leidende mensbeeld. Daarmee overschat de overheid het doenvermogen van een grote groep mensen in Nederland. Dit leidt ertoe dat mensen te laat en te kortstondig de hulp krijgen die ze nodig hebben en dat de zorgsector verder belast wordt. Dat kost handenvol geld, dat je eenvoudig kunt besparen door te kijken naar een duurzame oplossing.
Kijk vooruit
We hebben te veel in het systeem willen regelen, waardoor het stelsel aan alle kanten vastloopt. Inwoners, professionals en andere uitvoerenden worden er horendol van. Maak het stelsel dus gezond, neem de eerdere belofte van bestaanszekerheid serieus en kijk dan vooral verder dan de komende vier jaar. Een Integraal Sociaal Akkoord kan daarbij helpen, we verdienen de investering zonder enige twijfel terug.
Door: Godfried Bogaerts en Erik Dannenberg, beide raadslid van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS)
Beste heer Hof, allereerst dank voor uw uitgebreide reactie. Een nieuw akkoord is voor ons zeker geen doel op zich. Zou ook in wetgeving kunnen of andere afspraken. Het woord ‘ISA’ is met name om het gesprek los te krijgen. Belangrijkste is dat we een wezenlijk onderdeel van de oplossing nu nog onvoldoende meenemen in het geheel. Waarbij ruimte maken voor de goede voorbeelden die er reeds zijn in de praktijk, zoals u ook beschrijft, hier een belangrijk onderdeel van is. Zie ook o.a. het RVS advies ‘Met de strooom mee’. Vriendelijke groet, Godfried Bogaerts
Beheersing van de kostenontwikkeling van de zorgsector is op allerlei manieren geprobeerd. Toen de Rijksoverheid het niet alleen voor elkaar kreeg (politieke tegenkrachten en onwillige zorgpartijen) werd het konijn zorgverzekeraars uit de hoed getoverd. Bij onvoldoende succes voegde de Rijksoverheid daar met medewerking van zorgpartijen de zorgakkoorden aan toe. Nog was het niet genoeg dus met het IZA een omvangrijker akkoord door het Rijk met inzet van nog meer zorgpartijen een groter konijn uit de hoed gehaald. Deels met succes maar dat blijkt bij beter kijken vooral te berusten op reeds her en der gegroeide samenwerking op kleinere schaal die niet op het conto van IZA e.d. geschreven kan worden. Niet gehinderd door praktische bescheidenheid zou er nu een ISA moeten komen. Meer partijen aan een steeds groter wordende akkoordentafel en toch nog niet genoeg om het beest ‘kostenstijging van zorg- en welzijnsvoorzieningen’ te temmen. Immers, als ook het gedrag en de eigen inzet van burgers/consumenten/cliënten/patiënten moet worden ingezet (inmiddels in beeld als het nieuwe konijn in de hoed) is de medewerking van o.m. de foodretailsector nodig. Dat vraagt om een IFA (een Integraal Food Akkoord). En zo komen er nog meer noodzakelijke akkoorden in zicht. Nog meer partijen aan tafel! En komt daarmee een waarlijk integrale beheers en beheer methodiek van de grond? Nee, natuurlijk niet want de reden dat het de Rijksoverheid niet lukte om de kostenontwikkeling in toom te houden is de politieke werkelijkheid die eerder al bijvoorbeeld de toepassing van de trechter van Dunning buiten de deur hield. Slotsom: een achtenswaardig theoretisch voorstel van beide raadslieden maar niet realistisch. Zoals hiervoor al beschreven, her en der zijn er voorbeelden van samenwerking maar die zijn ontstaan op kleine(re) schaal door de inzet van praktijkmensen die elkaar kennen. Dat soort ontwikkelingen faciliteren en steunen is een aanpak waarvan succes verwacht mag worden.
Hans Hof, Healthcare Management Consultancy/Profs4Zorg