De kosten stijgen, zorgverleners haken af en de verschillen tussen gezond en ongezond worden steeds schrijnender. En wat doet de sector ondertussen? Die praat. Over ‘waarde’. Over ‘transformatie’. Over ‘preventie’. Alsof beleidsretoriek zich vanzelf vertaalt naar resultaat. Het wordt tijd om gezondheid te behandelen zoals een goede bestuurder dat met elke kerndoelstelling zou doen: definiëren, meten, volgen – en er keihard op sturen.

Wat is gezondheidswinst?

Vraag vijf professionals wat zij onder gezondheidswinst verstaan en je krijgt zes antwoorden. De arts denkt aan genezing, de econoom aan QALY’s en DALY’s, de epidemioloog aan ziektelast en levensverwachting, en de sociaal werker aan welzijn en meedoen in de samenleving. Allemaal valide, maar zolang ieder zijn eigen definitie hanteert, blijft ‘gezondheidswinst’ een beleidsmatige grabbelton.

Wat nodig is, is één domeinoverstijgende definitie. Gezondheidswinst is niet simpelweg langer leven, en zeker niet minder zorgkosten in een spreadsheet. Het gaat om méér gezonde levensjaren – door mensen zelf ervaren als betekenisvol – en dat tegen een investering die ook voor de samenleving te verantwoorden is.

Waarom sturen we daar niet op? Omdat ons systeem is ingericht op wat makkelijk te tellen is: verrichtingen, vinkjes, volumes. De specialist kijkt naar DOT’s, de huisarts naar consulttarieven, de sociaal werker naar zelfredzaamheid, en het Rijk naar het macrobudget – alsof dat de volksgezondheid weerspiegelt. Het gevolg? Versnipperde KPI’s en tegenstrijdige prikkels.

En preventie? Gepresenteerd als dé gamechanger, maar verworden tot een beleidskermis, waar iedereen zijn eigen attractie uitvent. Van Zumba op doktersrecept tot gesubsidieerde moestuintjes – leuk voor de jaarverslagen van het Ministerie van Leuke Gezondheidsdingen, zinloos voor de mensen die het het hardst nodig hebben.

Domeinoverstijgend kompas

Wat is er nodig? Geen nieuwe pilot met post-its, maar bestuurlijke ruggengraat. Maak van gezondheidswinst een domeinoverstijgende beleidsdoelstelling – net zo meetbaar als het begrotingstekort of het aantal IC-bedden. En stel een regeringscommissaris gezondheidswinst aan. Een commissaris voor stikstof, woningbouw en digitalisering achtte de overheid nodig, waarom dan geen commissaris voor de gezondheid van 17 miljoen mensen? Gezondheid raakt alles: wonen, werken, onderwijs, zorg. Geef het dan ook de status die het verdient. Dit zou de kerntaak van een minister van Volksgezondheid moeten zijn – niet het managen van ziekenhuiscapaciteit alsof het om een keten van budgethotels gaat.

Andere landen laten zien dat het kan. Nieuw-Zeeland stuurt op welzijn via een Wellbeing Budget. Singapore beloont beweging via wearables. En Schotland meet gezondheidsimpact vanaf de wieg. Overal waar wordt geïnvesteerd in de sociale determinanten van gezondheid zie je hetzelfde patroon: meer gezondheidswinst, minder zorgkosten. Geen hype, gewoon evidence-based beleid.

Maak keuzes

De cijfers zijn duidelijk: de levensverwachting in Nederland stagneert. De gezondheidskloof groeit. En het zorgpersoneel draait overuren in een systeem dat piept en kraakt. Als we nú geen keuzes maken, betalen we straks de prijs – in euro’s, in menskracht én in maatschappelijk vertrouwen. Verandering begint bij u: bij de bestuurders, beleidsmakers en managers met lef. Onderstaand vijf adviezen om morgen al mee aan de slag te gaan:

• Stop met interventies zonder bewezen gezondheidsimpact.
• Stuur uw organisatie op gezondheidswinst, niet op productie.
• Werk samen aan één regionale gezondheidsagenda.
• Formuleer heldere, meetbare KPI’s die gezondheid centraal stellen.
• Eis structurele verankering van gezondheidswinst in beleid en bekostiging.

Want gezondheidswinst vraagt om lef en leiderschap. En ja, misschien wel om een keiharde KPI voor de gezamenlijke koers.

Door: Pim Valentijn, lector Waardegedreven en Passende Zorg aan de Hanze en directeur van de Essenburgh Group