In 2022 heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) afspraken gemaakt met een groot aantal partijen om de zorg “voor de toekomst goed, toegankelijk en betaalbaar te houden.” Hoewel de onderliggende principes van dit Integraal Zorgakkoord (IZA) breed worden gedeeld, zijn de opbrengsten tot nu toe teleurstellend. De beoogde “impactvolle transformaties” komen maar moeizaam van de grond. Een belangrijke redenen hiervoor is dat het IZA weliswaar mooie perspectieven schetst, maar de precieze inkleuring – inclusief de lastige, en soms pijnlijke, keuzes die nodig zijn – vervolgens overlaat aan het zorgveld zelf. En daar wijzen als gevolg van tegengestelde en gevestigde belangen de neuzen vaker niet dan wel in dezelfde richting.

Het gevolg? Een stroperige zoektocht naar compromissen. Om echt voortgang te boeken is meer nodig. Wij roepen het kabinet daarom op een Integrale ZorgVisie (IZV) te ontwikkelen met duidelijke, en dus concrete, einddoelen: waar bewegen we precies naar toe? Wat is het eindbeeld voor de gezondheidszorg in 2035? In het verlengde van deze visie moet ondubbelzinnig duidelijk worden gemaakt hoe van bovenaf lastige knopen worden doorgehakt wanneer, zoals nu, de maatschappelijk gewenste én noodzakelijke veranderingen van onderaf niet of in onvoldoende mate van de grond komen.

Complexiteit gezondheidszorg is een uitdaging

Veranderingen aanbrengen in de organisatie van onze gezondheidszorg is per definitie een gevoelige zaak. Geen enkele andere sector heeft immers zo’n directe invloed op de gezondheid en het welzijn van mensen. De baten van een goed, uitgebreid en solidair zorgsysteem zijn dan ook groot, zowel op individueel als collectief niveau. De complexiteit van de gezondheidszorg – met zoveel verschillende partijen, geldstromen, deelsectoren en regelgeving – vormt een extra uitdaging.

Een cruciale, maar helaas nog onbeantwoorde vraag, is wie de doorzettingsmacht én slagkracht heeft om veranderingen af te dwingen wanneer het maatschappelijke belang niet overeenkomt met de belangen van bepaalde zorgpartijen. Denk bijvoorbeeld aan de concentratie van complexe operaties in minder ziekenhuizen. Of de verplaatsing van basiszorg vanuit de ziekenhuizen naar (nieuwe) gezondheidscentra dichter bij de patiënt. Er zijn dan immers niet alleen ‘winnaars’ maar ook ‘verliezers’. En die kunnen het veranderproces nu effectief belemmeren.

Behoefte aan een integrale visie

Minister Agema van VWS verwacht veel van de gesprekken over een voortzetting van het IZA. De huidige impasse en het gebrek aan voortgang zullen echter niet vanzelf verdwijnen. Er is dringend behoefte aan een van overheidswege richtinggevende integrale zorgvisie met centrale besluitvorming als stok achter de deur. Binnen de randvoorwaarden en kaders die op deze manier ontstaan kan vervolgens consequent worden gewerkt aan de veranderingen die nodig zijn om stapsgewijs vanuit de huidige situatie naar de gewenste (en soms noodzakelijke) nieuwe situatie te bewegen.

Ook wordt dan helder wat voor specifieke zorgpartijen de belangrijkste de kansen én risico’s zijn. Dit laatste is net zo goed belangrijk als het eerste. Want als bestaande zorgpartijen iets dreigen kwijt te raken, dan moet voor hen duidelijk zijn wat hiervoor in de plaats kan komen. En dat kan niet zonder regie aan onderhandelingstafels worden besloten. Een visie met doorzettingsmacht kan helpen om de noodzakelijke echte veranderingen gericht te begeleiden. Ook kan dan helderheid worden verschaft aan de Nederlandse bevolking over wat er gaat veranderen en waar iedereen nog wel, en niet meer, op kan rekenen. Bijvoorbeeld in termen van beschikbaarheid van zorg in de buurt of het op elkaar inspelen van zorg en welzijn.

Ingrijpende veranderingen zijn onvermijdelijk

Met het oog op de toekomst zijn in de zorg ingrijpende veranderingen onvermijdelijk. Maar deze komen niet vanzelf tot stand. Zeker niet wanneer een helder einddoel en brede consensus over concrete veranderingen ontbreekt. Daarom is het van belang dat de minister van VWS snel komt met een integrale zorgvisie en het veranderproces van bovenaf gaat regisseren.

Door: Werner Brouwer en Marco Varkevisser, hoogleraren bij Erasmus School of Health Policy & Management (ESHPM) van de Erasmus Universiteit Rotterdam