Als de samenwerking voordelen oplevert voor de patiënt en relevante stakeholders betrokken zijn, zijn er weinig mededingingsrechtelijke belemmeringen. Tegelijkertijd is de ACM (terecht) kritisch op grote ziekenhuisfusies. Zorgaanbieders kiezen daarom steeds vaker voor samenwerking en zullen dat in de nabije toekomst ook blijven doen.

Voordelen van samenwerken

Samenwerkingsvormen zijn flexibel. Afhankelijk van de reden om te gaan samenwerken, kan de vorm worden gekozen die daarbij het meest passend is. Bij een samenwerking hoeven partijen hun zelfstandigheid niet op te geven. Samenwerken biedt dus echt voordelen. Het is daarom opvallend dat Bas Leerink van adviesbureau IG&H in een interview met Zorgvisie op 8 februari 2024 aangeeft dat hij de komende tijd veel fusies en overnames verwacht. “Als je succesvol wil samenwerken in de zorg, is een fusie logisch”, volgens Leerink. “Bij een gewone samenwerking loop je het risico dat het een praatcircus wordt”, zo zegt hij. Volgens Leerink zou je bij een fusie sneller kunnen besluiten en raak je een deel van de bureaucratie kwijt die bij samenwerkingen zou bestaan. Een grote (fusie)partij in de regio zou bovendien nodig zijn om het transformatieproces mogelijk te maken.

Samenwerkingsverbanden als voortrekker

Steeds verder doorgevoerde fusies zijn niet het antwoord op de opgaves uit het IZA. Grote, logge organisaties met veel overhead hebben in het verleden niet de verwachte kostenbesparingen opgeleverd. Het is ook zeer de vraag of een machtige fusiepartij in de regio de benodigde transformaties teweeg kan brengen.

Tegelijkertijd zien we nu dat de eerste IZA-transformatiegelden juist zijn toegekend aan een samenwerkingsverband, namelijk Santeon. Deze samenwerking is een mooi voorbeeld omdat de zeven samenwerkende ziekenhuizen hun zelfstandigheid behouden maar tegelijkertijd profiteren van schaalvoordelen. De IZA-transformatiegelden zijn toegekend voor het digitale platform Zorg bij jou. Het digitale platform is in eerste instantie beschikbaar voor alle Santeon ziekenhuizen en later ook voor andere zorgaanbieders, zoals huisartsen, thuiszorgorganisaties en apothekers en biedt dus hopelijk een verbetering voor de gehele zorg.

Een fusie is geen samenwerking

Is het voor om samen te werken op inhoud en innovatie nodig om te fuseren? Zeker niet. Fuseren kan juridisch op verschillende manieren, maar de kern is dat bij een fusie partijen ophouden zelfstandig te bestaan. Daar zit een fundamenteel verschil met een samenwerking, waarbij partijen hun zelfstandigheid behouden en op inhoud met elkaar samenwerken.

Veel zorgorganisaties zijn bij (veel) meer dan één samenwerking betrokken. Samenwerkingen zijn er bovendien in soorten en maten, met een veelheid aan type samenwerkingsverbanden. Ook daarom is steeds maar fuseren met je samenwerkingspartner(s) niet het antwoord.

Geen praatcircus

Samenwerken kan op veel verschillende manieren. Bijvoorbeeld op basis van een samenwerkingsovereenkomst, of door de oprichting van een vehikel zoals een vereniging of een coöperatie (ook Santeon en mProve zijn verenigingen) of een steward ownership model.

Samenwerkingspartners kunnen afspraken worden gemaakt over de governance, inrichting en wijze van besluitvorming binnen het samenwerkingsverband. Het is van groot belang dat dit vooraf gebeurt, juist om te voorkomen dat het geen praatcircus wordt. Is voor alle samenwerkingspartners duidelijk waarvoor het samenwerkingsverband op aarde is? En worden er goede afspraken gemaakt over mandaat en besluitvorming? Dan kan een samenwerkingsverband zeer slagvaardig zijn. Verder kunnen samenwerkingspartners afspraken maken over hoe zij zeggenschap kunnen uitoefenen. Bijvoorbeeld door het toekennen van informatierechten, benoemings- of ontslagrechten (wie bepaalt de samenstelling van de stuurgroep of het bestuur?) en goedkeuringsrechten (welke besluiten moeten door iedereen worden goedgekeurd? Wanneer is een gewone meerderheid voldoende?).

Samenwerken is niet vrijblijvend

Wel of niet samenwerken is nu nog een vrijblijvende keuze van partijen zelf. Leerink signaleert terecht dat duidelijke regie bij het tot stand komen van samenwerkingen ontbreekt. Het is echter zeer de vraag of één grote fusieorganisatie per regio daarop het antwoord is. Als je echt alle partijen in de regio mee wil krijgen bij de IZA-transformaties, is het allereerst zaak om alle partijen aan tafel te krijgen. Daar ligt ook een rol voor de overheid, om de prikkels zo in te richten dat samenwerking (nog meer) wordt aangemoedigd en iedereen wel mee moet doen. Vervolgens is het aan het samenwerkingsverband om goede afspraken te maken over mandaat, zodat de samenwerking slagvaardig is. Een echt sterke regionale samenwerking kan de benodigde voortrekkersrol spelen in de aanstaande transformaties. Fuseren is daarvoor echt niet nodig.

Door: Eline Lam, advocaat bij Kennedy Van der Laan