Voor weinig voorkomende ingrepen, zoals een niertransplantatie of kinderhartchirurgie, zullen de meesten het wel eens zijn met concentratie van die zorgtaken. Maar geldt dat ook voor vaker voorkomende ziektebeelden?
Een voorbeeld: ‘alvleesklierkanker’ wordt in relatief weinig ziekenhuizen geopereerd. Nu worden in die ziekenhuizen gemiddeld meer dan twintig patiënten per jaar geopereerd. In het komende jaar gaat dat naar vijftig per jaar. Deze verhoging heeft in een Nederlandse situatie en publicatie nog niet geleid tot betere overleving. Wat wél tot verbetering van zorg leidt, is het tussen ziekenhuizen vergelijken van elkaars resultaten en handelen naar de resultaten. Gelukkig gebeurt dat ook steeds vaker in netwerken van Nederlandse ziekenhuizen.

Verloren kennis

Los van het feit dat de voordelen niet zo evident zijn, kent concentratie van zorgtaken ook nadelen. Want wat blijkt? Hoe meer je bepaalde kennis op één plaats bundelt, hoe minder de mensen die verder weg wonen van die geconcentreerde kennis profiteren.

Zelfs de inrichting van briljante overlegstructuren tussen perifere ziekenhuizen en het kenniscentrum leidt niet tot bespreken of doorverwijzing van alle patiënten. Waarom? Omdat de kennis in dat verder weg gelegen ziekenhuis afneemt over de aandoening. Dus het kan daardoor op eerste gezicht lijken of de kanker niet te opereren is of dat er voor de uitzaaiingen geen behandelopties zijn, waar een expertisecentrum nog wel een uitweg zou weten.

Ook radiologische kennis kan verloren gaan, met als gevolg een latere diagnose waardoor de kansen van de patiënt die verder weg woont, negatief worden beïnvloedt. Of bij een groot ongeval kan het erg in het nadeel van een ongevalspatiënt werken als relevante kennis uit een traumacentrum of regio is verdwenen.

Transport

Dan is er nog de veel grotere groep patiënten voor wie een operatie niet van toepassing is en die alleen zorg krijgt van en via de betreffende medisch specialist. Dat type zorg vereist frequent ziekenhuisbezoek en dus een goed georganiseerd transport; zeker als patiënten niet meer in goede doen zijn. Dat transport moet je maar hebben of kunnen regelen. Met de toenemende vergrijzing worden ook de mantelzorgers ouder, en jongere mantelzorgers hebben vaak nog een gezin te runnen naast hun baan. Voor beide groepen mantelzorgers is 50 kilometer verder rijden naar het gespecialiseerde ziekenhuis een serieuze extra belasting (in moeite en geld), nog los van het feit dat de gewenste duurzaamheid daar niet mee gediend is.
Uit een recente publicatie van de Nederlandse Vereniging van Medische Oncologie in samenwerking met Integraal Kankercentrum Nederland en de Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten blijkt dat ouderen en lager opgeleiden het minst bereid zijn verder dan zestig minuten te reizen voor hun behandeling. En laten dat nu precies de groepen zijn met de grootste ziektelast.

Randstadgeneeskunde

Het doel van IZA was de zorg voor te bereiden op de toekomst. Inmiddels heeft het er meer van weg dat IZA zal leiden tot excellente zorg voor een select, hoogopgeleid gezelschap. Ook moeten we waken voor concentratie rond de steden met de grootste aantallen inwoners, zogeheten randstadgeneeskunde.

Alle patiënten centraal

Daarom is het van groot belang om bij de voorgenomen impactanalyses van het IZA verder te kijken dan alleen de ziekte zelf, gewoon omdat alle patiënten centraal moeten staan. Wij stellen dan ook voor voorafgaand aan de aanstaande impactanalyse openbaar te maken welke impactparameters opgenomen worden en waar nodig de selectie aan te passen, zodat goede zorg echt voor iedereen toegankelijk blijft. Artsen en patiënten betrekken die geografisch en sociaaleconomisch heel Nederland vertegenwoordigen is hierbij essentieel.

Door: Marjolein Smidt, hoogleraar chirurgische oncologie in het MUMC+, en Mathieu Weggeman, hoogleraar organisatiekunde aan de TU Eindhoven