Een te grote nadruk op ‘eigen verantwoordelijkheid’ van personen met een zorg- of ondersteuningsvraag, kan gezondheidsverschillen aanwakkeren. Vooral ouderen met een klein sociaal netwerk of beperkte digitale vaardigheden vormen een kwetsbare groep. Daarnaast kan de nadruk op zelfredzaamheid zorgverleners in een spagaat brengen om te kiezen tussen ‘slecht nieuws vertellen’ of ‘productie blijven draaien’.

Samenzorg in de leefomgeving

Een toekomstbestendige oplossing is samenzorg. Uitgangspunten daarvoor zijn samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid van álle personen rondom ouderen met een zorg-, of ondersteuningsvraag. Bij samenzorg heeft de oudere regie en wordt de zorg of ondersteuning niet meer alleen door professionals en familie geleverd. Vrienden, buren, vrijwilligers én technologie spelen evenzeer een actieve rol, waarmee formele- en mantelzorg worden ontlast. Zorg en ondersteuning is hierbij een verantwoordelijkheid van ons allemaal. En wordt georganiseerd in de leefomgeving tussen de oudere, naasten, professionals én de gemeenschap. Met oog voor elkaars persoonlijke behoeften en mogelijkheden.

Ik-jij-relatie

Om samenzorg te helpen ontstaan en ontwikkelen in lokale contexten, kan praktijkgericht onderzoek helpen via het faciliteren van gesprekken tussen professionals en burgers (de oudere, naasten, vrijwilligers en andere betrokkenen). Hiervoor is het nodig dat we in conversaties over samenzorg beginnen met luisteren naar elkaar en relaties opbouwen over traditionele grenzen heen. We moeten strakke regelgevingen loslaten en organisatiestructuren leren overbruggen tussen de domeinen welzijn, zorg en wonen.

Dit is nodig om te voorkomen dat zorg- en ondersteuningsvragen bij elkaar ‘over de heg worden gegooid’. In deze gesprekken is het belangrijk dat er ruimte is voor verschillende waarden waarbij belanghebbenden worden geholpen om spanningen onder ogen te zien, door verschillen en overeenkomsten te bespreken, al werkend naar een gemeenschappelijke visie. Dit past bij het uitgangspunt waarin de ‘ik-jij-relatie’ centraal staat, naar de filosoof Martin Buber. In deze relatie draait het om wederzijds respect, oprechte betrokkenheid en empathie.

Technologie in samenzorg

Technologie kan helpen als middel om zorg te humaniseren door persoonlijke relaties te versterken die aan de basis van samenzorg liggen. Dit betekent dat we vanuit de ik-jij houding in gesprek blijven over technologie en verder kijken dan het functionele nut of kostenbesparing. Het vraagt bewuste afwegingen bij wie, wanneer en hoe lang technologie wordt ingezet in een zorg- of ondersteuningsrelatie. Het betekent ook loslaten van een ‘one-size-fits-all’-mentaliteit.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Samenzorg biedt de sleutel voor toekomstbestendige ouderenzorg waarin iedereen ertoe doet. Het vraagt om een verschuiving van het traditionele zorgmodel naar een gezamenlijk ondersteuningstraject met gedeelde verantwoordelijkheid en goede afstemming van ‘wie doet wat wanneer’. Technologie wordt ingezet om samenzorg te versterken waarin de persoonlijke relatie altijd centraal staat.

Door Teatske van der Zijpp, Lector Technologie, Fontys Hogeschool Mens en Gezondheid, persoonsgerichtheid in een ouder wordende samenleving